---------------------------------------------------------------------
У.ШыцЁк. "У час не вярнулЁся", "Мастацкая лЁтаратура", МЁнск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 лЁпеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадрома╝ возьмуць старт вялЁзныя зоркалёты Ё
накЁруюцца да далёкЁх галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца ╝жо ╝ наступным стагоддзЁ, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы ╝жо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астралётчыка╝ у бясконцай прасторы. Аб Ёх прыгодах,
лёсе Ё знаходках расказваецца ╝ гэтым зборнЁку фантастычных апавядання╝.
На стук адказала цЁшыня. Пасько пачака╝ хвЁлЁну Ё зно╝ паднёс руку да
дзвярэй. Але, не дацягну╝шыся да Ёх, апусцЁ╝. Ён уявЁ╝ сабе высокую фЁгуру
капЁтана, схЁленую над сталом, нахмураны лоб, позЁрк, затуманены болем
страты, Ё адступЁ╝.
╤х засталося пяцёра - Пунтус Ё МарцалЁс на "Валдай" не вярнулЁся, усе
тэрмЁны скончылЁся яшчэ ╝чора. ╤ тады чацвёра з экЁпажа прыйшлЁ да капЁтана
Ё папрасЁлЁ паслаць Ёх на пошукЁ.
КапЁтан выслуха╝ Ёх Ё сказа╝, што падумае. Пасько веда╝, аб чым ён
будзе думаць: сЁтуацыя ж па╝тарылася. КалЁ не вярну╝ся Пунтус, да капЁтана
яны хадзЁлЁ ╝пяцёх. На пошукЁ бы╝ пасланы МарцалЁс. ╤ ён таксама не
вярну╝ся. Двое з сямЁ ды яшчэ аварыя рухавЁка - гэта ╝жо бадай катастрофа.
Пасько разуме╝ ваганнЁ капЁтана - той хаце╝ адрамантаваць рухавЁк Ё вярнуць
"Валдай" на Зямлю. Але ён разуме╝ Ё Ёншае: нЁхто з Ёх, у тым лЁку Ё капЁтан,
не даруе сабе, калЁ не даведаецца, што здарылася з таварышамЁ.
ВыклЁк да капЁтана прагуча╝ па ╝нутранай сувязЁ як сЁгнал трывогЁ. Ён
заста╝ Пасько на тым жа месцы - ля дзвярэй. Пачака╝шы секунду-другую, Пасько
рашуча пераступЁ╝ парог.
- Сядай, - не пачынаючы размовы, капЁтан паказа╝ на крэсла.
УвайшлЁ Ё астатнЁя члены экЁпажа.
КапЁтан узня╝ галаву Ё до╝гЁм пЁльным позЁркам абвё╝ сваЁх таварыша╝.
- Што будзем рабЁць? - спыта╝ ён.
- Шукаць!
КапЁтан у знак згоды схЁлЁ╝ галаву. Агледзе╝шы свой парадзелы экЁпаж,
сказа╝:
- Паедзе Пасько. - Падума╝шы, дада╝: - Ён - апошнЁ.
ТолькЁ зараз Пасько зразуме╝, чаго каштавала капЁтану гэтае рашэнне. Ён
неяк аж пастарэ╝ за апошнЁя суткЁ, яго до╝гая фЁгура здавалася яшчэ
да╝жэйшай, а вакол вачэй густой сеткай паглыбелЁ маршчынкЁ.
З каюты капЁтана ╝се выходзЁлЁ мо╝чкЁ. ╤ Пасько веда╝ прычыну. Кожны з
Ёх адда╝ бы жыццё, ратуючы таварыша╝, Ё таму нЁхто не мог згадзЁцца, што ╝
выпадку яшчэ адной ня╝дачы Ём прыйдзецца вяртацца. Але яны разумелЁ Ё тое,
што, прымаючы рашэнне, капЁтан бра╝ на сябе не толькЁ вялЁкую адказнасць.
Ратуючы Ёх, жывых, ён ужо нЁколЁ не зможа апра╝дацца Ё перад тымЁ, мёртвымЁ,
якЁя, можа, жывуць Ё чакаюць дапамогЁ, Ё перад сваЁм сумленнем.
ЗбЁраючыся ╝ дарогу, Пасько дума╝, што, напэ╝на, капЁтан усё-такЁ
дапусцЁ╝ памылку. Не цяпер. А тады, калЁ адправЁ╝ першага разведчыка -
аднаго, а не двух. Магчыма, удвух яны лепш арыентавалЁся б, сустрэ╝шы
небяспеку, што чакала Ёх у катлавЁне. КапЁтан паспадзява╝ся, мабыць, на
ахо╝ныя здольнасцЁ а╝тамата╝, бо, павага╝шыся, катэгарычна сказа╝, што
паедзе адзЁн разведчык. Але а╝таматы, здаецца, не апра╝далЁ яго
спадзявання╝.
КатлавЁна пачыналася з ра╝нЁны, на якой зрабЁ╝ пасадку "Валдай". Ад
карабля да яе было каля чатырохсот кЁламетра╝. Сама па сабе яна не
зацЁкавЁла б касмана╝та╝, як Ё ╝весь Бальдар - гэта сЁняя планета,
пазба╝леная атмасферы Ё якЁх-небудзь прыкмет жыцця. Для Ёх ён бы╝ толькЁ
часовай пасадачнай пляцо╝кай. Але, аблятаючы Бальдар, у катлавЁне яны
за╝важылЁ сЁгарападобнае цела, якое вельмЁ нагадвала зямныя зоркалёты ранняй
касмЁчнай эпохЁ.
Пасько выеха╝ на ╝сюдыходзе, калЁ яшчэ была ноч.
Электронны вадзЁцель вё╝ усюдыход пла╝на, амаль без штуршко╝. Нават
здавалася, што наогул няма нЁякага руху. ╤ тады Пасько, паглядаючы на яркЁя
аднастайныя зоркЁ чужога неба, уя╝ля╝ сябе ╝ кабЁне касмЁчнага карабля, якЁ
згубЁ╝ся ╝ бясконцай прасторы. ВыбЁраючы зручную дарогу, электронны
вадзЁцель рабЁ╝ паварот, усюдыход уздрыгва╝, Ё тады Пасько вярта╝ся да думак
аб сваЁм становЁшчы.
Ён не бая╝ся. Яму толькЁ хацелася хутчэй разабрацца, што ж усё-такЁ
здарылася з таварышамЁ.
Перад выездам ён разам з капЁтанам яшчэ раз прагледзе╝ здымкЁ
катлавЁны. Усё тое ж самае: у непрыступных скалЁстых гарах, навЁслых над
абрывам, узвыша╝ся блЁскучы сЁгарападобны прадмет з купалам наверсе.
- Думаеш, зямны? - спыта╝ тады Пасько.
- Хутчэй за ╝сё, - адказа╝ капЁтан. - Падабенства вялЁкае.
Пасько здалося, што ён хаце╝ нешта сказаць яшчэ, але не сказа╝ Ё,
развЁтваючыся, толькЁ кЁ╝ну╝ галавой.
ВяршынЁ гор святлелЁ - пачына╝ся дзень. А тут, у катлавЁне,
беспрасветная цемра на кожным метры яшчэ супрацЁ╝лялася халодным праменням
ранЁшняга бальдаравага сонца, якЁя нЁбы сцякалЁ з гор.
Серабрысты купал бы╝ на ранейшым месцы, вытыркаючыся з-за кальца
скалЁстых пЁка╝. Ад увахода ╝ катлавЁну да гэтага купала заставалася
кЁламетра╝ пяць. Пасько навё╝ тэле╝стано╝ку. На экране ружовымЁ ЁскрамЁ
╝спыхнулЁ скалы Ё сярод Ёх - купал. Нерухомы, як манумент, як помнЁк. Пасько
падума╝, што, напэ╝на, Ё яго сябрам гэты зоркалёт здава╝ся своеасаблЁвым
помнЁкам узлёту чалавечага розуму. ╤ раптам першае сумненне, яшчэ няяснае Ё
слабае, варухнулася ╝ яго галаве, пасея╝шы ╝ сэрцы трывогу.
Далей дарогЁ не было, бо побач стаялЁ яшчэ два ╝сюдыходы, пакЁнутыя тут
Пунтусам Ё МарцалЁсам. Пасько выключы╝ рухавЁк, зразуме╝шы, што далей
давядзецца ЁсцЁ пехатой.
Перш чым пайсцЁ, ён зно╝ паглядзе╝ на купал. МалюнкЁ падобных
зоркалёта╝ ён помнЁ╝ з падручнЁка╝, па якЁх некалЁ вучы╝ся ╝ штурманскай
школе. Гэта, несумненна, бы╝ зоркалёт, пабудаваны на ЗямлЁ. Адна з першых
мадэлей, здольная развЁваць субсветавую хуткасць, пабудаваная амаль дзвесце
гадо╝ назад. Дзвесце гадо╝! Халодныя мурашкЁ пабеглЁ ╝ Пасько па спЁне. Ён
нЁбы дакрану╝ся да сЁвой мЁну╝шчыны, якая выпадкова прыадкрыла перад Ём адну
са сваЁх трагЁчных старонак.
Першым жаданнем было кЁнуцца да знаходкЁ. Ён ужо бы╝ зрабЁ╝ некалькЁ
крока╝, але авалода╝ сабой Ё спынЁ╝ся. Гэты ж самы купал бачылЁ Ё Пунтус з
МарцалЁсам. Яны, мабыць, таксама адразу ж кЁнулЁся да зоркалёта, не
радзЁрава╝шы папярэдне на "Валдай". Чаму? АдзЁн з Ёх бы╝ пЁлот, другЁ -
Ёнжынер. Яны, вЁдаць, пазналЁ зоркалёт, можа, нават нешта аб Ём ведалЁ Ё не
палЁчылЁ патрэбным паведамЁць капЁтану. Што яны ведалЁ пра зоркалёт?
Пасько вярну╝ся да машыны, закадзЁрава╝ пытанне Ё, стрэлЁ╝шы ракетай,
якая вынесла ╝гару зонд-антэну, перада╝ дэпешу на "Валдай".
Адказ-радыёЁмпульс прыйшо╝ ро╝на праз тры хвЁлЁны. А яшчэ праз пятнаццаць
секунд Пасько прачыта╝: "Зоркалёт сЁстэмы КЗСХ. Два не вярнулЁся адпаведна
186 Ё 172 гады назад. Першы ляце╝ да Альфы Цэнта╝ра, другЁ - да СЁрыуса".
Гэтыя звесткЁ не вельмЁ праяснЁлЁ абстано╝ку. Тое, што зоркалёт не
вярну╝ся на Зямлю, вЁдавочна Ё так. Трэба было спадзявацца толькЁ на сябе. ╤
Пасько зно╝ пача╝ думаць, што ж рабЁлЁ яго таварышы далей. Хутчэй за ╝сё,
пазна╝шы зямны зоркалёт, яны паспяшалЁся дайсцЁ да яго. Гэта зусЁм зразумелы
пары╝, але Ёменна ╝ Ём, магчыма, Ё таЁлася сама небяспека.
Горы, стромкЁя Ё велЁчна спакойныя, высачэзнай сцяной дыбЁлЁся на тым
баку катлавЁны. НЁ Пунтус, нЁ МарцалЁс не паспелЁ б да Ёх нават дабрацца за
такЁ час, ды ╝ гэтым не было патрэбы. ╤х шлях, безумо╝на, ляжа╝ да зоркалёта
- праз плато, пасечанае скаламЁ Ё расколЁнамЁ. ТолькЁ тут Ёх Ё трэба шукаць.
УзвалЁ╝шы на плечы скрынку з радыёперадатчыкам Ё запасам зонда╝-антэн Ё
прычапЁ╝шы да пояса плазменны нож, якЁ пры выпадку мог паслужыць Ё зброяй,
Пасько з лакатарным шукальнЁкам у руках рушы╝ напрасткЁ праз плато да
цяснЁны.
На нейкЁ час серабрысты купал знЁк з вачэй, заслонены каменным
эскарпам. Пасько апыну╝ся ╝ цемры, прыцЁшы╝ хаду Ё з зайздрасцю глядзе╝ на
ружовыя вяршынЁ. ЛЁхтар дава╝ мала карысцЁ, ён асвятля╝ толькЁ маленькЁ
кружочак пад нагамЁ. Пасько падума╝, што, можа, недзе побач, у якой-небудзь
расколЁне Ё знайшлЁ свой апошнЁ прытулак яго таварышы, спяшаючыся, як Ё ён,
да зоркалёта.
Нарэшце святло пранЁкла Ё ╝ цяснЁну. На╝кола ╝сё заЁскрылася мЁрыядамЁ
кропелек-вясёлак. Пасько аж зажмуры╝ся. КалЁ яго вочы пад акулярамЁ
светафЁльтра╝ прывыклЁ да яркага святла, ён узабра╝ся на блЁжэйшы выступ Ё
╝важлЁва агледзе╝ наваколле. Таварышы маглЁ ЁсцЁ толькЁ гэтым шляхам, бо
абочыны былЁ зусЁм непраходныя. Але нЁшто яму не нагадвала, што тут
калЁ-небудзь праходзЁ╝ чалавек, - нЁкЁм не кранутая цалЁна, ма╝клЁвыя
суровыя каменнЁ...
Пасько пералЁчы╝ запас зонда╝-антэн Ё, падума╝шы, пасла╝ на базу
сЁгнал: "НЁчога новага". Атрыма╝шы адказ, уздыхну╝ Ё пайшо╝ далей.
Зоркалёт адкры╝ся рапто╝на, як толькЁ цяснЁна перайшла ╝ катлавЁну. Да
яго заставалася метра╝ шэсцьсот, бадай, яшчэ больш няро╝нага Ё небяспечнага
шляху. Пасько не адрываючыся глядзе╝ на горды профЁль зоркалёта, што
схЁлЁ╝ся вунь там, над безданню, Ё, нават нахЁлены, захава╝ ЁмклЁвасць сваЁх
лЁнЁй. Якая прыгажосць! Пасько мЁмаволЁ захапля╝ся тварэннем чалавечага
генЁя Ё адчува╝, як рапто╝ны прыступ тугЁ сцЁскае сэрца.
Зоркалёт выгляда╝ як жывы, але смяртэльн'а паранены асЁлак. БлЁскучая
металЁчная абшы╝ка там-сям не вытрымала выпрабавання╝ прасторы - чужая
атмасфера, метэарыты пакЁнулЁ свае адбЁткЁ на яго некалЁ люстраной паверхнЁ.
Пасько перабра╝ся на суседнюю скалу, панарама агляду павялЁчылася.
Зоркалёт ста╝ бачны амаль да кЁля. ╤ Пасько за╝важы╝ тое, што дагэтуль было
схавана ад яго Ё што ╝разЁла яго да глыбЁнЁ душы. Вузкая трэшчына чорнай
змяёй па╝зла па корпусе знЁзу ледзь не да палавЁны цела карабля. Гэта,
напэ╝на, Ё азначала катастрофу. Мо да╝нюю, а мо Ё зусЁм няда╝нюю.
Зно╝ яго першым парывам было бегчы як найхутчэй да карабля. ╤ зно╝
Пасько прымусЁ╝ сябе стрымацца. Пунтус Ё МарцалЁс нЁбы стаялЁ перад яго
вачыма. Ён падума╝, што тыя, напэ╝на, пабеглЁ да яго напрасткЁ. Гэта было
лагЁчна. Але яны не ведалЁ, што не вернуцца. А ён гэта веда╝ Ё абавязан бы╝
узважваць кожны крок.
Пасько прысе╝ на камень, зменшы╝ напружанне электрычнага ацяпляльнЁка ╝
скафандры. Свежы струмень халоднага кЁслароду абсушы╝ спацелы лоб, стала
крыху лягчэй. Пасько пача╝ думаць больш разважлЁва. Ён дапуска╝, што з
абодвума яго таварышамЁ магло здарыцца выпадковае няшчасце. Аднак Ёх рацыЁ,
забяспечаныя моцным ахо╝ным панцырам, маючы а╝таномнае энергетычнае
жы╝ленне, павЁнны дзейнЁчаць яшчэ некалькЁ соцень гадзЁн. Хваля - вядомая.
Такая ж, як Ё ╝ яго. ╤ на ёй цяпер няма нЁводнага гуку. Ня╝жо нешта
затрымлЁвае хвалЁ?
У Пасько былЁ дзве магчымасцЁ, каб распачаць пошукЁ. Адна, больш
пэ╝ная, - пайсцЁ да зоркалёта, другая - агледзець мясцовасць вакол карабля.
Ён бы╝ упэ╝нены, што з зоркалёта пачыналЁ таварышы, прынамсЁ, адзЁн з Ёх,
хутчэй за ╝сё Пунтус, першы. Пунтус не вярну╝ся. Гэта павЁнна было
насцярожыць МарцалЁса, Ё той, асцерагаючыся чагосьцЁ невядомага Ё
небяспечнага, напэ╝на, не пайшо╝ напрасткЁ, а выбра╝ кружны шлях - больш
до╝гЁ Ё больш пэ╝ны. ╤ таксама не вярну╝ся. Значыць, любая дарога хавае
ро╝ную долю пагрозы. Пасько ╝здыхну╝ Ё пайшо╝ напрасткЁ.
Нялёгка было за╝важыць сляды каго-небудзь з касмана╝та╝ у гэтым
каменным гушчары. ПозЁрк мЁмаволЁ накЁрава╝ся ╝ бок горнага хрыбта. Зараз
пад яркЁмЁ праменнямЁ ён здава╝ся намнога прыгажэйшым, чым тады, калЁ яго
Пасько бачы╝ з ра╝нЁны. У беспаветраным асяроддзЁ скалы былЁ на дзЁва
рэльефныя, без па╝ценя╝, афарбаваныя ╝ дзЁвосныя колеры. Любуючыся ЁмЁ,
Пасько, аднак, не забыва╝, што за гэтым хараством таЁлася нешта яшчэ, Ё пра
гэта ён не ме╝ права забывацца.
Да зоркалёта было недалёка. Каб не бачыць трэшчыны ╝ корпусе, якая
напамЁнала аб аварыЁ, Пасько крыху збочы╝ улева. Адсюль карабель здава╝ся
амаль цэлым, гатовым да скачка ╝ бязмежныя прасторы Сусвету. Пасько закрочы╝
хутчэй, нЁбы Ё сапра╝ды бая╝ся спазнЁцца на старт.
Каменныя нагрувашчваннЁ сустракалЁся ╝сё часцей, пераходзЁлЁ ╝
суцэльныя завалы. Па выступах у скалах, штохвЁлЁнна саслЁзгваючы нагамЁ, ён
ледзь узабра╝ся на вяршыню каменнай грады. Аддыха╝шыся, асцярожна высуну╝
галаву Ё не ╝трыма╝ся, падхапЁ╝ся. ЗусЁм недалёка, тулячыся да падножжа
высокага ╝цёса, нЁбы хаваючыся, ляжа╝ чалавек, апрануты ╝ скафандр. Пасько
бачы╝ толькЁ яго ногЁ.
Не выбЁраючы дарогЁ, Пасько скацЁ╝ся ╝нЁз Ё падбег да чалавека. Гэта
бы╝ МарцалЁс. Як жывы, хаця шлем яго бы╝ адкЁнуты. Пасько павярну╝ таварыша
на спЁну. На твары, у шырока расплюшчаных вачах МарцалЁса застылЁ боль,
рапто╝ны спалох Ё яшчэ штосьцЁ такое, чаго нЁяк нельга было зразумець. На
целе нЁякЁх слядо╝, якЁя маглЁ б растлумачыць, чаму адкЁнуты шлем.
Зняможаны, Пасько прыхЁлЁ╝ся да скалы. Тысячы пытання╝ блЁскавЁцамЁ
працЁналЁ мозг. АтрымлЁвалася нешта неверагоднае: спачатку МарцалЁс памёр, а
потым узя╝ Ё адкЁну╝ шлем Ё тым самым а╝таматычна выключы╝ рацыю. Але
гэтага, безумо╝на, ён сам зрабЁць не мог. Тады - хто?
ТолькЁ цяпер Пасько звярну╝ увагу на запасныя кЁслародныя балоны, якЁя
ляжалЁ побач з МарцалЁсам. Яны былЁ з адкручанымЁ венцЁлямЁ - без газу.
Падобна на тое, што некаму спатрэбЁ╝ся кЁсларод, Ё ён перагна╝ яго па шлангу
╝ другЁя балоны.
Думка апалЁла Пасько, напалохала неверагоднасцю. Ён гна╝ яе прэч, а яна
лезла ╝ галаву, вырастаючы, засланяючы сабой усё астатняе. Пунтус пайшо╝
раней на цэлыя суткЁ. Яго кЁсларод ужо скончы╝ся. Пунтус?! Пасько аж зубамЁ
заскрыгата╝ ад злосцЁ на сябе. Як ён мог хоць на Ёмгненне дапусцЁць такое?
ХЁба Пунтус, з якЁм пройдзена столькЁ касмЁчных шляхо╝, яго сябар, якЁ
за╝сёды падста╝ля╝ плячо дапамогЁ таварышу, мог рашыцца на гэта? А калЁ не
ён, то хто? ╤х тут было толькЁ двое - МарцалЁс Ё Пунтус. Адчуваючы, што
хутка Ё ён заблытаецца ╝ гэтай д'ябальшчыне, якая навалЁлася на яго, Пасько
прысе╝ каля цела МарцалЁса, пастара╝ся засяродзЁць думку на ╝бачаным.
Надзея, з якой ён адпра╝ля╝ся на пошукЁ таварыша╝, зменшылася
напалавЁну. АдзЁн загЁну╝. А другЁ, магчыма, яшчэ жывы. Можа, ён, Пунтус,
натрапЁ╝шы на труп МарцалЁса, забра╝ яго по╝ныя балоны Ё цяпер недзе блЁзка,
побач Ё чакае дапамогЁ? Пасько зно╝ вылая╝ сябе: як гэта не прыйшло яму ╝
галаву раней? Ён нават закрыча╝: "Пунтус╤ Пунтус!"
У шлемафоне ╝ адказ не пачулася нЁ гуку. Гэта трохЁ ахаладзЁла
╝збуджанага Пасько. Ён пастая╝ хвЁлЁну над целам таварыша, потым, каб не
згубЁць гэтае месца, паставЁ╝ на скалу пусты кЁслародны балон Ё пайшо╝
далей.
Дзень увабра╝ся ╝ сЁлу. Сонца свяцЁла ярка Ё, напэ╝на, горача, бо
там-сям трэскалЁся скалы, бязгучна апа╝заючы ╝нЁз па стромкЁх схЁлах
цяснЁны. Пасько Ёшо╝ асцярожна, стрымлЁваючы ╝весь час жаданне пераскочыць
цераз расколЁны, якЁя адна за адной траплялЁся на яго шляху. Яны здавалЁся
вузкЁмЁ, той край блЁзкЁм. А кЁнеш камень, каб праверыць, Ё толькЁ тады
зразумееш сапра╝дную адлегласць Ё глыбЁню - у беспаветранай прасторы ╝сё
выглядала падманлЁвым.
Хутка зно╝ паказа╝ся корпус зоркалёта, да часу схаваны гарой. Сам не
ведаючы чаму, Пасько насцярожы╝ся. Потым здагада╝ся - МарцалЁс ляжа╝ тварам
да зоркалёта.
З таго месца, дзе стая╝ Пасько, можна было апусцЁцца ╝нЁз у далЁну,
якой заканчвалася катлавЁна. Можна было дабрацца таксама Ё да зоркалёта, да
якога вё╝ вузеньк! карнЁз, навЁслы над бяздоннем. Пасько ╝жо вырашы╝ ЁсцЁ па
карнЁзу, як раптам за╝важы╝, быццам на зацененым баку ╝спыхну╝ Ё адразу згас
слабы агеньчык. Пасько паморга╝ вачыма, баючыся, што гэта яму здалося, Ё
палез унЁз.
Ён бы╝ упэ╝нены, што Пунтус там, Ё не вельмЁ сачы╝ за дарогай. ╤ толькЁ
азЁрну╝шыся, спынЁ╝ся як укапаны. Пад скалой, на якой узвыша╝ся зоркалёт,
ляжа╝ Пунтус. Ён быццам аступЁ╝ся Ё пакацЁ╝ся, затрыма╝шыся на момант на
вострых каменнях. Але... ╤ ╝ яго бы╝ адкЁнуты гермашлем, як у МарцалЁса.
Пасько ахапЁ╝ жах. Усё, што ён убачы╝ тут, было падобна на нейкую
страшэнную казку. АпошнЁя сумненнЁ знЁклЁ: побач з зоркалётам павЁнен быць
нехта трэцЁ. ╤, нЁбы пацвярджаючы яго думку, прыёмнЁк, а╝таматычна
настроЁ╝шыся, выхапЁ╝ з цЁшынЁ ╝рывак фразы - невыразнае мармытанне. Голас
бы╝ бясстрасны, як нежывы.
Пасько паслуха╝ яшчэ Ё з палёгкай уздыхну╝: робат. Усё тлумачылася
вельмЁ проста. А╝таматы надо╝га перажылЁ экЁпаж Ё прывялЁ зоркалёт на гэтую
планету - яна трапЁлася на Ёх шляху выпадкова. ЗапраграмЁраваныя на дзеянне,
робаты пакЁнулЁ карабель Ё разбрылЁся. АдзЁн з Ёх уцале╝ да гэтага часу.
ТолькЁ, вЁдаць, нешта ╝ Ём сапсавалася, бо, спачатку забЁ╝шы людзей, ён
потым спрабава╝ дапамагчы Ём Ё зрыва╝ з Ёх гермашлемы, пуска╝ у твар
струмень кЁслароду.
У галаве Пасько варухнулася думка - цЁ не вярнуцца назад? Агледзець
зоркалёт - Ё на базу. А сапсаваны робат хай ужо дажывае свой век тут, у
каменнай пустынЁ. Гэта было б самым простым Ё лёгкЁм, але Пасько ╝сё жыццё
бая╝ся Ёменна такЁх рашэння╝.
Тым часам робат зно╝ да╝ аб сабе знаць. Яго голас прагуча╝ амаль
выразна. ВЁдаць, ён бы╝ ужо недзе побач. Пасько пазна╝ англЁйскую мову, яму
здалося, ён нават разабра╝ два знаёмыя словы: "...знайду цябе..." Ён не бы╝
да канца ╝пэ╝нены, што гэта Ёменна так. Але ж яму трэба было гаварыць зараз
з робатам, якому не крыкнеш: "Што за сЁстэма аптымЁзатара╝ у тваЁм мозгу?" ╤
Пасько, пакапа╝шыся ╝ сваЁх небагатых мо╝ных запасах, знайшо╝ толькЁ:
- Хэлло╝, фрэнд!
Мармытанне сцЁхла, быццам робат прыслухо╝ва╝ся ц! гада╝, хто б гэта мог
яго аклЁкнуць. ╤ раптам, раздзЁраючы вушы, у шлемафоне загрукатала:
- Га-га-га! Пачвара!
Азадачаны Пасько не адразу знайшо╝ся Ё толькЁ пасля замЁнкЁ вымавЁ╝:
- Робат, я чалавек! Ча-ла-век!
- Хэлло╝, стары! ╤ да╝но?
- Што да╝но?.. - Пасько разгубЁ╝ся зно╝.
- Гэта самае... Чалавек... Чалавек!.. Га-га-га!
Пасько падума╝, што робат зусЁм сапсаваны, Ё асцярожна выгляну╝ з-за
каменя. Робата ён убачы╝ адразу. Убачы╝ яго Ё робат, бо Ёмгненна ╝скЁну╝
руку. БлЁснула маланка, Ё Пасько адчу╝, як па скафандру забарабанЁлЁ
каменныя асколкЁ. Ад нечаканасцЁ ён пада╝ся наперад Ё, страцЁ╝шы ра╝навагу,
распласта╝ся на адкрытай тэрасе.
Да робата было метра╝ пяцьдзесят. не больш. Ён стая╝ спакойны, трохЁ
заклапочаны Ё вельмЁ ╝важлЁва разгляда╝ пЁсталет, з якога Ёмгненне назад
вылеце╝ смертаносны зарад. Побач з магутнай скалой ён выгляда╝ нЁкчэмным,
нават бездапаможным. Пасько цЁхенька, каб не за╝важы╝ робат, выпроства╝ руку
з плазменным нажом. Рызыкаваць больш не хацелася. Пасько вырашы╝ секануць
гэтага механЁчнага разбойнЁка па руках.
Робат, пакруцЁ╝шы пЁсталет, прывычным рухам засуну╝ яго ╝ кабуру Ё
павярну╝ся да Пасько. Пасько зЁрну╝ Ё пахаладзе╝ ад жаху. Праз пластык на
яго глядзелЁ... жывыя вочы. Пастая╝шы з хвЁлЁну, нЁбы ╝ роздуме, робат
зрабЁ╝ крок, другЁ...
Пасько ляжа╝ Ё дума╝, што яму рабЁць, бо нацЁснуць кнопку нажа ён ужо
чамусьцЁ не адважва╝ся. А робат, прабегшы трохЁ, раптам заскака╝ на адной
назе, выкрыкваючы нешта незразумелае. Потым, крутану╝шыся, сарва╝ шлем
скафандра...
Пасько закрыча╝. Гэта бы╝... чалавек. БлЁснулЁ Ё замерлЁ, ашкляне╝шы,
вар'яцкЁя вочы. Галава некалькЁ разо╝ сутаргава перасмыкнулася, адкрыты рот
хапа╝ яшчэ пустату, а ногЁ падкасЁлЁся, Ё тулава асунулася ╝нЁз. Пасько не
паспе╝ нават падхапЁцца, як усё скончылася.
Ён загЁну╝, забра╝шы з сабой тайну гЁбелЁ Пунтуса Ё МарцалЁса. ЗагЁну╝
бессэнсо╝на, хаця Ё перажы╝, дзякуючы субсветавой хуткасцЁ зоркалёта, сваю
эпоху. Яго смерць з'явЁлася завяршэннем яго вар'яцтва. Хутчэй за ╝сё з
каманды таго карабля ён бы╝ апошнЁм. Пасько дапуска╝, што чалавек, страцЁ╝шы
надзею вярнуцца на Зямлю, можа звар'яцець. Але чаму вар'яцтва набыло такЁя
чалавеканенавЁснЁцкЁя, крыважэрныя формы? Пасько адчува╝, што не зможа
вярнуцца на базу, не высветлЁ╝шы гэтай акалЁчнасцЁ.
Накры╝ка ╝ваходнага люка зоркалёта была адкЁнута - яшчэ адно сведчанне
гЁбелЁ экЁпажа. Пасько па трапе падня╝ся ╝ дэзакамеру. ПераступЁ╝шы парог,
ён апыну╝ся ╝ цёмнай кабЁне. Пастая╝, нЁбы праходзЁ╝ там дэзЁнфекцыго,
вобмацкам знайшо╝ дзверцы Ё перабра╝ся ╝ калЁдор. Аварыйная электрастанцыя,
напэ╝на, ужо таксама не працавала. У калЁдоры цемра здавалася яшчэ
гусцейшай. Пасько пасвяцЁ╝ лЁхтарыкам. ВузкЁ, до╝гЁ калЁдор нахЁленага
зоркалёта крута падыма╝ся ╝гару.
Трымаючыся за парэнчы, Пасько зрабЁ╝ крок Ё спынЁ╝ся. Яму здалося, што
╝ся шматтонная аграмадзЁна зоркалёта быццам зацЁскала яго шэрымЁ металЁчнымЁ
сценамЁ.
Святло лЁхтара выхоплЁвала з цемры дзверы кают, якЁя цягнулЁся ╝здо╝ж
калЁдора. Пасько прайшо╝ да рубкЁ ╝ самым носе карабля, адкрываючы адну за
другой каюты Ё не адважваючыся заходзЁць у Ёх.
Дзверы рубкЁ былЁ зачынены. Гэта яго здзЁвЁла. Падума╝шы крыху, ён
падня╝ плазменны нож.
Чырванаватая нЁтачка быццам абматала ручку дзвярэй, варухнулася Ё
прапала. А╝таматычны запор бясшумна вывалЁ╝ся на падлогу, слЁзгану╝ па назе
Ё пакацЁ╝ся ╝нЁз, мЁгаючы апалЁнай. Пасько нацЁсну╝ на створкЁ Ё ╝вайшо╝ у
рубку. ╤люмЁнатары былЁ занавешаны няшчыльна. ВузкЁя палоскЁ святла лЁлЁся ╝
памяшканне, ствараючы ╝ражанне, што ╝се прадметы навокал пярэстыя. Пасько
адсуну╝ фЁранкЁ. У рубцы пасвятлела, на яго патыхнула запусценнем.
У кутку ляжа╝ на крэсле скамечаны свЁтэр. На стале Ё пад сталом былЁ
раскЁданы плёнкЁ, карты, з ЁмЁ побач - кансервавыя бляшанкЁ, нейкая ежа...
Ходавая рубка, напэ╝на, была апошнЁм прыстанЁшчам апошняга члена экЁпажа.
КароткЁ сЁгнал напомнЁ╝, што ╝ балонах засталося ро╝на палавЁна
кЁслароду. Гэта вярнула Пасько да рэчаЁснасцЁ. Досыць сузЁрання! Трэба
дзейнЁчаць, Ё ён падышо╝ да пульта. ТолькЁ тут яшчэ цеплЁлася жыццё,
самастойнае, незалежнае ад былых гаспадаро╝. МЁгцелЁ рознакаляровыя
Ёндыкатары, дрыжалЁ стрэлкЁ на асветленых цыферблатах, жывячыся з нейкай
крынЁцы энергЁЁ. ╤ не было Ём нЁякай справы да таго, што ╝жо нЁхто не
паверне стартавы тумблер, не прагучыць па ╝сяму зоркалёту прызы╝ны загад:
"Гато╝насць нумар адзЁн".
Перад пультам два крэслы - пЁлота Ё штурмана. Пасько се╝ на
штурманскае. У Ём яму здалося больш прывычна, ён нават памаца╝ некаторыя
кнопкЁ, нЁбы там у сябе на "ВалдаЁ". Хутчэй выпадкова, чым па
натрэнЁраванасцЁ, трапЁ╝ пальцам на патрэбную кнопку. ШтурманскЁ экран
раптам засвяцЁ╝ся. НекалькЁ секунд на Ём чарнела нерухомае неба Бальдара,
знаёмае Пасько па няда╝нЁх назЁраннях, потым паплыло, быццам зоркалёт
зрушы╝ся з месца. Адно за другЁм на экране ╝знЁкалЁ невядомыя сузор'Ё, праз
якЁя цягнулася тонкая сЁняватая лЁнЁя з мЁнЁяцюрным зоркалётам на канцы. Па
яго руху Пасько здагада╝ся, што кадры з трасай палёту плывуць у адваротным
парадку. Цяпер гэта не мела Ёстотнага значэння. Шлях можна было прасачыць.
Зоркалёт нЁдзе не рабЁ╝ пасадкЁ, ТолькЁ зусЁм нямнога не даляце╝шы да
сЁстэмы СЁрыуса, ён на нейкЁ час спынЁ╝ся Ё чамусьцЁ павярну╝ назад.
Напэ╝на, здарылася нешта непрадбачанае, калЁ каманда прыняла такое рашэнне,
не выкана╝шы задання. Пасько ста╝ шукаць вахценны дзённЁк - можа, ён
растлумачыць прычыну.
ГуказапЁсы назЁрання╝ дзяжурных ён знайшо╝ у невялЁкай скрынцы з
палЁцамЁ, уманцЁраванай у сцяну побач з пультам. ДзённЁк бы╝ звычайны,
падобны на тыя, якЁя зда╝на вялЁ на марскЁх, а потым Ё на касмЁчных
караблях. Дата. Каардынаты. ПаказаннЁ прыбора╝. ╤ нЁводнага слова, якое
выказвала б эмоцыЁ або давала якую-небудзь ацэнку падзеям.
Павольна круцЁ╝ся дыск, на розныя галасы паведамляючы амаль адно Ё тое
ж. Пасько слуха╝, паступова трацячы ╝важлЁвасць пад уплывам безлЁчы
абстрактных для яго лЁчба╝ Ё кода╝. ╤ раптам адна фраза вярнула яго да
рэчаЁснасцЁ. У шлемафоне, падключаным да гуказдымальнЁка, пачулася нешта
новае: "Памёр Майкл. Цяпер нас толькЁ трое".
У голасе адчувалася разгубленасць. Пасько паскоры╝ рух дыска. Праз
трыццаць запЁса╝ зно╝: "Здаравяк Бент, непахЁсны Бент не прачну╝ся. Не
разумею". Пасько стала не па сабе: столькЁ адчаю было ╝ гэтых словах. А
пазней той самы касмана╝т зазначы╝: "НепакоЁць Ральф. Чаму на планетах
павЁнны быць пачвары ╝ вобразе чалавека?.. А дадому так далёка".
ВЁдаць, а╝тар запЁсу бы╝ моцны чалавек. Да канца плёнкЁ Пасько не пачу╝
больш нЁводнай скаргЁ. ╤ гэтага моцнага чалавека, мабыць, таксама не стала.
ЗапЁс абарва╝ся, нЁчога не паведамЁ╝шы пра пасадку. Значыць, выжы╝ толькЁ
Ральф, той самы звар'яцелы Ральф?
Пасько ╝явЁ╝ сябе на месцы Бента Ё таго, другога, што заста╝ся з
Ральфам сам-насам, Ё скалану╝ся. Ня╝жо Ёх таксама напатка╝ лёс Пунтуса Ё
МарцалЁса? Ён пакла╝ на месца плёнку, зачынЁ╝ скрынку Ё, кЁну╝шы апошнЁ
позЁрк на пульт, выйша╝ з рубкЁ. Адчува╝, што больш ужо нЁколЁ не зможа
вярнуцца сюды. Такое вЁдовЁшча яму не пад сЁлу. Але перш чым наза╝сёды
развЁтацца з караблём, ён павЁнен бы╝ пайсцЁ яшчэ на адно выпрабаванне -
наведаць каюту Ральфа. Ён не хаце╝ верыць, што космас можа давесцЁ чалавека
да такога стану, Ё пераканаць сябе ╝ гэтым яму было надзвычай важна.
Знайшо╝шы замкнёную каюту, Пасько спынЁ╝ся, упэ╝нены, што гэта Ёменна Ё
ёсць жыллё Ральфа. НевялЁчкае памяшканне было захламлена. На падлозе кучай
ляжалЁ старыя скафандры, пустыя балоны з-пад кЁслароду, свЁтэры касмана╝та╝.
Быццам Ральф нацяга╝ Ёх сюды з усЁх кают. Пасько прайшо╝ да стала - ён, гэты
стол, бадай, з усяго Ё заслуго╝ва╝ тут увагЁ. Гэта нават бы╝ не стол -
масЁ╝ны, стальны, ён больш нагадва╝ сейф. Пасько пацЁсну╝ плячыма, якЁ ж
рэальны сэнс у такЁм сховЁшчы на касмЁчным караблЁ, дзе жыццё кожнага
чалавека адкрыта перад другЁмЁ? ╤ ╝сё-такЁ паводзЁны Ральфа выя╝лялЁ
адсутнасць цвярозага сэнсу. Можа, памЁж ЁмЁ была сувязь? Пасько паспрабава╝
адкрыць сейф. Дзверцы не паддавалЁся. Ключо╝ таксама нЁдзе не было. ВЁдаць,
Ральф трыма╝ Ёх пры сабе. Пасько паласну╝ па стальной сценцы сейфа
плазменным промнем.
Сейф адкры╝ся. У левай тумбе ляжалЁ плёнкЁ мЁкрафЁльма╝. КасмЁчныя
войны, сустрэчы з пачварамЁ на Ёншых планетах, нашэсцЁ чужынца╝ на Зямлю.
Чытаючы гэтыя назвы, Пасько скрывЁ╝ся, быццам узя╝ у рот нешта агЁднае. А
некалЁ ж людзЁ ╝сур'ёз ставЁлЁ такЁя фЁльмы. Але прычынай вар'яцтва яны
на╝рад цЁ маглЁ стаць, нават калЁ б Ральф глядзе╝ Ёх дзень пры днЁ. Ды
на╝рад цЁ для Ёх захо╝вання ╝стана╝лЁвалЁ на зоркалёце сейф.
Ля самага верху правай тумбы стала-сейфа Пасько выпадкова намаца╝
невялЁкую кнопку. НацЁсну╝ Ё адчу╝, што аднекуль з глыбЁнЁ тумбы высо╝ваецца
невялЁкая шуфляда. Ён накЁрава╝ на яе прамень святла Ё ад здзЁ╝лення ледзь
не выпусцЁ╝ лЁхтар. У шуфлядзе ляжа╝ пЁсталет. Да╝нЁ, такЁ цяпер на ЗямлЁ
сустрэнеш хЁба ╝ музеЁ: бясшумны, здольны страляць хЁмЁчнымЁ кулямЁ. Гэтыя
кулЁ, трапЁ╝шы ╝ ахвяру, выклЁкалЁ Ёмгненную смерць, не пакЁдаючы, аднак,
слядо╝ забойства. ЦЁ не пасля такой кулЁ не прачну╝ся Бент? ╤накш навошта
было хаваць гэты пЁсталет ад вачэй экЁпажа?
Пасько пакорпа╝ся ╝ паперах, накЁданых у шуфлядку, Ё раптам яму ╝ рукЁ
трапЁлася невялЁчкая кнЁжачка, пасведчанне, з выцЁснутымЁ на вокладцы
залацЁстымЁ лЁтарамЁ: "Служба бяспекЁ".
Пра тую пару, калЁ гэты зоркалёт стартава╝ у прастору, Пасько веда╝
толькЁ па кнЁгах. Многае ╝ паводзЁнах людзей таго часу яму здавалася
дзЁ╝ным, невытлумачальным. ╤ вось ён нЁбы сутыкну╝ся з самой гЁсторыяй,
неразумнай, дзЁкай. Яму стала балюча Ё кры╝дна за тых людзей, што рыхтавалЁ
╝ дарогу "Тэхас". ╤х мары былЁ светлымЁ, шчырымЁ, Ё не Ёх вЁна, што вынЁк
атрыма╝ся такЁ жахлЁвы. БылЁ тады, вЁдаць, яшчэ сЁлы, якЁя хацелЁ спынЁць
новае ╝ жыццЁ. Яны не давяралЁ экЁпажу, яны хацелЁ ад гэтай экспедыцыЁ мець
нейкЁя свае асобыя выгоды. Таму Ё паслалЁ з зоркалётам свайго ста╝ленЁка,
даручы╝шы, вЁдаць, яму сачыць за ╝сЁмЁ дзеяннямЁ экЁпажа.
За час блукання╝ у Сусвеце, бо "Тэхас" чамусьцЁ, павярну╝шы ад СЁрыуса,
абмЁну╝ Зямлю Ё апыну╝ся ледзь не ╝ процЁлеглым баку прасторы, нешта
парушылася ╝ псЁхЁцы надзеленага асобымЁ па╝намоцтвамЁ Ральфа. Ён паставЁ╝
сябе над усЁмЁ, Ё вось вынЁк...
Пасько адчу╝ сябе разгубленым, знясЁленым. Напэ╝на, Ё Пунтус з
МарцалЁсам таксама не чакалЁ нЁчога дрэннага, не ведаючы пра атручаную
псЁхЁку Ральфа.
Пасько выйша╝ з зоркалёта. Яму хацелася як мага хутчэй бегчы адсюль.
Але ён яшчэ знайшо╝ у сабе сЁлы, каб наладзЁць а╝таматычны запор у выхадным
люку. ╤ толькЁ адчу╝шы, як уздрыгну╝ пад рукой замок, уздыхну╝ з палёгкай.
Ён яшчэ пахава╝ сваЁх мёртвых таварыша╝. Павага╝шыся, завалЁ╝ каменнямЁ Ё
цела Ральфа.
КапЁтан, як Ё перад адпра╝кай Пасько, сядзе╝ за сталом, стомлены, з
яшчэ больш суровым выразам твару. Ён до╝га ма╝ча╝, быццам раздумва╝ - пытаць
цЁ не? Пасько сам сказа╝:
- Абвал...
- А зоркалёт?
Адвё╝шы вочы ╝бок, Пасько адказа╝:
- ЗагЁнулЁ ╝се. - Пасля па╝зы дада╝: - Пасадку зрабЁлЁ а╝таматы.
Дзюзавая частка разбЁта.
КапЁтан паглядзе╝ на яго, чакаючы, цЁ не дадасць ён што яшчэ. Не
дачака╝шыся, цЁха параЁ╝:
- ╤дзЁ адпачнЁ. За╝тра старт...
Пасько падня╝ся Ё ╝жо з-за плячэй пачу╝:
- Ты прабач мне. Я разумею, гэта нялёгка...
Пасько выйша╝, перакананы, што капЁтан зрабЁ╝ усё-такЁ правЁльна,
пасла╝шы да зоркалёта яго аднаго. ╤ яшчэ, успомнЁ╝шы яго апошнюю фразу,
падума╝: "А капЁтан, напэ╝на, з самага пачатку пра многае здагадва╝ся".
Популярность: 40, Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GmT