---------------------------------------------------------------------
У.ШыцЁк. "У час не вярнулЁся", "Мастацкая лЁтаратура", МЁнск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 лЁпеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадрома╝ возьмуць старт вялЁзныя зоркалёты Ё
накЁруюцца да далёкЁх галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца ╝жо ╝ наступным стагоддзЁ, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы ╝жо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астралётчыка╝ у бясконцай прасторы. Аб Ёх прыгодах,
лёсе Ё знаходках расказваецца ╝ гэтым зборнЁку фантастычных апавядання╝.
Сляды абрывалЁся, быццам у Корзуна раптам выраслЁ крылы Ё ён узляце╝ у
фЁялетавую бездань бязвоблачнага неба СЁрэны. Гэтага, вядома, быць не магло.
Але ╝сё ж цЁкава, куды дзе╝ся Корзун? Шабана╝ па╝тары╝ пытанне ╝голас,
зЁрну╝ на Савацеева. Той не адказа╝, Ё Шабана╝ зно╝ паглядзе╝ на сляды.
Выразныя, як на мяккай глЁне, з рубчыкамЁ Ё палоскамЁ ад цяжкЁх чаравЁка╝
скафандра, яны пачыналЁся адразу пад скалой, на якой зараз стаялЁ Шабана╝ Ё
Савацее╝ са свЁтай робата╝ Ё з якой гадзЁну назад саскочы╝ унЁз Корзун. Ён
напэ╝на не спяша╝ся - сляды былЁ акуратныя, нават у апошняй ямцы сценкЁ
абсыпалЁся не больш, чым у астатнЁх. А далей жа╝це╝ некрануты пясок, аж да
самай вады, да якой заставалася яшчэ метра╝ дзесяць.
- ХвалЁ змылЁ?.. - Савацее╝ сказа╝ гэта ня╝пэ╝нена, хутчэй каб парушыць
ма╝чанне.
Шабана╝ зразуме╝ таварыша Ё нявесела ╝смЁхну╝ся: мора было на дзЁва
спакойнае, як лясная копанка дзе-небудзь на ЗямлЁ. За тыя хвЁлЁны, што
мЁнулЁ з таго моманту, калЁ з Корзунам спынЁлася сувязь, яно не паспела б
утаймавацца. Ды наогул шматдзённыя назЁраннЁ сведчылЁ, што мора бушуе толькЁ
╝начы. ╤ Шабана╝ адказа╝:
- Тут нешта Ёншае, хаця, здаецца, акрамя мора ён не мог нЁдзе дзецца.
- А што, калЁ... - здагадка была недарэчная Ё страшная, Ё Савацее╝ не
адважва╝ся выказаць яе да канца.
Зно╝ Шабана╝ зразуме╝ яго Ё адмо╝на пакЁва╝ галавой:
- Не! Прыбярэжны пясок - не багна.
- А яма, апо╝зень цЁ яшчэ што! Не мог жа чалавек знЁкнуць сярод белага
дня, нЁчога пасля сябе не пакЁну╝шы.
- СЁрэна - не Зямля, якЁ ╝жо тут белы дзень.
Флегматычнасць Ё логЁка, якЁя гучалЁ ╝ словах Шабанава, вывелЁ
Савацеева з ра╝навагЁ.
- Бяда здарылася! Бяда! Чуеш? - закрыча╝ ён.
- Не крычы, - пакла╝ яму руку на плячо Шабана╝. - Крыкам тут не
дапаможаш. Я ж спрачаюся з табой, каб сябе пераканаць Ё хутчэй высветлЁць
ЁсцЁну.
Савацее╝ крыху памякчэ╝ Ё прапанава╝:
- Давай правяраць варыянты.
Два робаты, падобныя на людзей, апранутых у ня╝клюдныя скафандры,
падышлЁ да абрыву. Асцярожна, як старыя дзяды, пачалЁ злазЁць унЁз.
НецярплЁвага Савацеева за╝сёды раздражняла гэтая паважнасць у рухах
робата╝, якЁя нават у небяспечных абставЁнах нЁколЁ не парушалЁ свайго
механЁчнага спакою. Ён веда╝, што Ёменна так яны запраграмЁраваны, Ёх
электронны мозг не разумее эмоцый, але не мог не злавацца. ╤ зараз, не
стрыма╝шыся, крыкну╝:
- Гэй вы, хутчэй варушыцеся!
Робаты на Ёмгненне замерлЁ, як па камандзе павярнулЁ галовы, быццам
сапра╝ды здзЁвЁлЁся нечаканаму патрабаванню Ё абражлЁваму тону, Ё дружна
адказалЁ:
- Ступень небяспекЁ 0,4. Працуем на крайнЁм рэжыме.
Савацее╝ матну╝ галавой, а Шабана╝ усмЁхну╝ся.
- А ну вас! - крыкну╝ Савацее╝ Ё саскочы╝ на пясок да робата╝.
- Далей нельга! Далей нельга!
Бясстрасны голас робата толькЁ падахвоцЁ╝ Савацеева, Ё ён, сарва╝шыся з
месца, кЁну╝ся да берага. ╤ адразу ж затрапята╝ у бяссЁльным парыве,
схоплены робатамЁ за рукЁ.
- Далей нельга! Далей нельга! - няспешна Ё манатонна гучала ╝
шлемафоне.
- КЁнь, Па╝люк! - сказа╝ Шабана╝ зверху. - Ты ж сам настроЁ╝ Ёх на
небяспеку.
Савацее╝ зразуме╝ недарэчнасць сваЁх паводзЁн. Пераста╝шы
супрацЁ╝ляцца, ён буркну╝:
- Добра, добра ╝жо, буду стаяць.
Робаты адразу выпусцЁлЁ яго са сваЁх моцных жалезных абдымка╝ Ё
пакрочылЁ далей, быццам нЁчога не здарылася. Яны дайшлЁ да апошняга следу,
пастаялЁ, зрабЁлЁ яшчэ адзЁн крок наперад Ё ╝ключылЁ апаратуру.
Шабана╝ глядзе╝ на экран, якЁ свяцЁ╝ся ро╝ным зеленаватым святлом, Ё
чака╝, што вось зараз апра╝даецца меркаванне Савацеева Ё пад пластом пяску
яны ╝бачаць Корзуна. Шабана╝ не хвалява╝ся. Гэта бы╝ бы не такЁ ╝жо дрэнны
варыянт - Корзун хоць Ё ╝ лёгкЁм герметычным касцюме, але мог бы пратрымацца
Ё больш часу, кЁслароду хапала яшчэ гадзЁн на дзесяць.
НЁводная Ёскарка не патрывожыла аднастайнае мЁгценне экрана. Пясок бы╝
аднародны, без староннЁх прадмета╝ на многЁя метры ╝глыб. Робаты яшчэ
пакружылЁ навокал, штораз даследуючы большую плошчу, Ё павярнулЁ назад.
Бадай толькЁ цяпер Шабана╝ у по╝най меры ╝свядомЁ╝, што здарылася.
Раней яму здавалася, што гэта нейкЁ жарт з боку Корзуна, або калЁ Ё ёсць тут
нейкая таямнЁца, то яна бяскры╝дная. Ён паглядзе╝ на мора. Яно было
па-ранейшаму спакойнае, а яму ╝жо ╝я╝лялася грозным. Што ён можа сказаць
пэ╝нага аб гэтай магутнай Ё нечакана варожай сЁле, якая скандэнсавана ╝
агромнЁстай масе вады? НЁчога. А гэтая ж сЁла можа проста падмяць чалавека,
не пакЁну╝шы нЁякага следу. Магчыма, вось так, як здарылася з Корзунам. ╤
што наогул яны ведаюць пра СЁрэну?
Месяц назад зоркалёт "ПамЁр" зрабЁ╝ пасадку на СЁрэне. Планета мела
атмасферу з даволЁ высокЁм утрыманнем кЁслароду, ваду, блЁзкую па сваЁх
хЁмЁчных уласцЁвасцях да зямной, Ё разам з тым была пазба╝лена складаных
арганЁчных форм жыцця. ДзЁ╝на было глядзець на высокЁя голыя горы, пясчаныя
пустынЁ, акружаныя з усЁх бако╝ морамЁ.
Мёртвая планета, цЁкавая сваЁмЁ атмасфернымЁ з'явамЁ. АдзЁная ╝ сваЁм
родзе ╝ сЁстэме АльтаЁра. ЛюдзЁ вывучалЁ яе будову, шукалЁ прычыны, якЁя
растлумачылЁ б рэзкЁя змены ╝ надвор'Ё. ╤ раптам здарэнне, якое пагражала
абярнуцца трагедыяй, Трэба было наладжваць пошукЁ, а людзЁ не ведалЁ, адкуль
Ёх пачынаць.
Шабана╝ адчапЁ╝ ад пояса бЁнокль, паднёс яго да вачэй. Мора было
пустыннае, толькЁ водблЁскЁ далёкай рабЁзны раз-пораз узнЁкалЁ ╝ палЁраваных
лЁнзах.
- Не давяраеш лакатарам? - спыта╝ Савацее╝.
Шабана╝ апусцЁ╝ бЁнокль, зЁрну╝ на чысты экран лакатара Ё спыта╝
разгубленым голасам:
- Па╝люк, дзе Корзун?
ПакЁну╝шы на ╝сякЁ выпадак двух робата╝ на беразе, Шабана╝ Ё Савацее╝
вярнулЁся на "ПамЁр", каб падрыхтаваць гЁдраплан. Яны вырашылЁ ╝ моры
пашукаць адгадку гэтай тайны.
Разведка нЁчога не дала. На добрую сотню кЁламетра╝ мора было цЁхЁм,
спакойным, без прыкмет нават унутранага руху, прасвечвалася да самага дна.
Яны вярнулЁся, калЁ сярэбранае сонца распаленым краем кранулася
гарызонта. НадыходзЁла ноч, кароткая, цёмная Ё такая дажджлЁвая, што носа не
высунеш. Прырода ╝ начныя гадзЁны быццам вяртала мору ╝сю тую ваду, што
забЁрала ╝ яго гарачым днём.
Расчараваныя, прыгнечаныя, Шабана╝ Ё Савацее╝ спынЁлЁся ля зоркалёта.
Корзун мог быць яшчэ жывы, але хвЁлЁн праз сорак кЁсларод павЁнен бы╝
скончыцца. ╤ тады... Яны не гаварылЁ, што будзе тады. Аб гэтым лепш было
ма╝чаць, каб не праганяць надзею, маленькую Ё трапяткую, якая, нягледзячы нЁ
на што, не пакЁдала Ёх.
╤ раптам касмана╝ты пераглянулЁся, не разумеючы, што адбываецца. У
шлемафоне не зма╝ка╝ голас робата, якЁ будзённа, як пра самае звычайнае, раз
за разам па╝тара╝:
- На беразе чалавек! На беразе чалавек!
Бясстрасны робат з механЁчнай душой, аднак, аказа╝ся больш кемлЁвы за
людзей. Паведамляючы навЁну, ён адначасова выклЁка╝ усюдыход. Не паспелЁ
касмана╝ты апамятацца, як усюдыход ужо стая╝ побач з ЁмЁ. Яны адразу ж
ускочылЁ ╝ машыну Ё памчалЁся да абрыву.
Корзун стая╝ на тым самым месцы, дзе абрывалЁся яго ранейшыя сляды. Ён
задумлЁва глядзе╝ на мора Ё нечаму нясмела ╝смЁха╝ся.
- ВасЁль! ВасЁль! - Шабана╝ тузану╝ яго за плячо.
Корзун спакойна зЁрну╝ на таварыша Ё здзЁ╝лена спыта╝:
- Ты чаго? Што здарылася?
- Ён яшчэ пытае! - Шабана╝ у адчаЁ павярну╝ся да Савацеева, якЁ таксама
прыбег ужо на бераг. - Чуеш, Па╝люк?
- Дзе ты бы╝? - Савацее╝ зрабЁ╝ крок да Корзуна.
Корзун зморшчы╝ лоб, падума╝ трохЁ Ё, нЁчога не разумеючы, адказа╝:
- Ту-ут...
- Увесь час? - асцярожна ╝дакладнЁ╝ Шабана╝.
- ЯкЁ час, я ж толькЁ прыйшо╝ сюды. - Да Корзуна нарэшце дайшло, што
таварышы ╝ чымсьцЁ сумняваюцца... - Чаго вы прычапЁлЁся?
- ПаглядзЁ! - Шабана╝ паказа╝ спачатку на АльтаЁр, якЁ ╝жо схава╝ся
напалавЁну, потым на апусцелыя кЁслародныя балоны. - Бачыш, колькЁ часу
мЁнула?
Корзун шырока расплюшчы╝ вочы Ё знясЁлена апусцЁ╝ся на пясок.
- Як жа гэта, хлопцы?
- Даведаемся, - бесклапотна сказа╝ Савацее╝ Ё прапанава╝: - Паедзем
дадому. Хутка лЁне дождж.
Пазней, ужо седзячы ва ╝тульным салоне зоркалёта, Корзун зно╝ папрасЁ╝:
- Скажыце, хлопцы, што здарылася?
- Спачатку крыху адпачнём, а потым паспрабуем ужо адказаць на тваё
пытанне. Нам хапЁла сёння. А тады, можа, Ё ты, ВасЁль, што ╝спомнЁш.
Корзун успомнЁ╝ нямногае: як прыйшо╝ на бераг, прываблены зямным
выглядам мора, Ё як пазней яго сустрэлЁ робаты. Што было памЁж гэтым, ён
веда╝ не больш за астатнЁх.
- Вось толькЁ... як бы вам сказаць...
- Ну, ВасЁль, ну, - Шабана╝ пада╝ся да яго.
- Не, гэта не паддаецца апЁсанню. Напэ╝на, я проста засумава╝ па ЗямлЁ.
На беразе было... Гэта Ё радасць, Ё туга, Ё шчасце, ад якога нават стала
балюча - такое яно вялЁкае Ё ╝сеабдымнае. Яны ахапЁлЁ мяне там на беразе Ё
не адпускалЁ, пакуль не прыйшлЁ вы.
Напэ╝на, усё сапра╝ды было так, бо, успамЁнаючы, Корзун зно╝ ста╝
такЁм, якЁм яго бачылЁ сябры на беразе, - памякчэлым, з нясмелай усмешкай.
Знешне Корзун не змянЁ╝ся. ТолькЁ цяпер часцей задумва╝ся, быццам
прыгляда╝ся цЁ прыслухо╝ва╝ся да нечага незразумелага, але прыемнага, што
было вядома толькЁ яму аднаму. Працава╝ жа ён, як Ё раней, старанна. Факт
яго знЁкнення можна было б палЁчыць камЁчнай недарэчнасцю, каб за Ём не
стаяла нешта невядомае, невытлумачальнае, якое межавала з цудам Ё таму
выглядала пагрозлЁвым Ё небяспечным для кожнага з касмана╝та╝, для карабля
на ╝весь той час, пакуль яны будуць на СЁрэне. Гэта выклЁкала нервознасць,
перашкаджала нармальна працаваць. ╤ нарэшце Савацее╝ не вытрыма╝.
- Я больш не магу, - паскардзЁ╝ся ён Шабанаву, калЁ яны засталЁся з Ём
удвух. Пры Корзуне такЁх размо╝ пазбягалЁ. - Або мы стартуем, або не ведаю
што.
- Не разгада╝шы, што адбылося з Корзунам?
- Мы бяссЁльныя тут.
У нейкай меры Савацее╝ ме╝ падставу так гаварыць. МЁнула ╝жо каля двух
тыдня╝, а яны ╝сё яшчэ не мелЁ кончыка той нЁтачкЁ, якая дазволЁла б
раскрыць таямнЁцу. ╤ сапра╝ды, трэба было прымаць нейкае рашэнне. Шабана╝
бы╝ капЁтанам Ёх невялЁкага экЁпажа Ё разуме╝ Савацеева. Ён до╝га стая╝ ля
ЁлюмЁнатара, з якога вЁднелася мора - цЁхае, ласкавае.
- ПадманлЁвая прыгажосць, - Шабана╝ адвярну╝ся ад ЁлюмЁнатара, Ё
Савацее╝ за╝важы╝ у яго вачах ЁльдзЁнкЁ холаду. - ЗробЁм, Па╝люк, яшчэ адну
спробу. КалЁ не пацвердзЁцца маё меркаванне, пакЁнем СЁрэну.
- Ты што надума╝? - занепакоЁ╝ся Савацее╝.
- Па╝тару Корзуна. ТолькЁ на бераг пайду не адзЁн, а з робатамЁ.
- Баюся я гэтага скачка ╝ нЁшто.
- ╤ я, Па╝люк, - Шабана╝ нахмуры╝ся. - Але Ёнакш нельга. Так, нельга.
Хочаш сказаць, што ╝ нас Ёншая задача? Згодзен. А цяпер задача змянЁлася.
ТакЁ ╝жо закон жыцця, што на ╝се выпадкЁ загадзя не прыдумаеш праграмы. Ты
не хвалюйся. - Ён падышо╝ да Савацеева, абня╝ яго. - ВасЁль жа вярну╝ся Ё,
здаецца, нармальна.
- ТолькЁ што здаецца, - буркну╝ Савацее╝, ведаючы, што Шабана╝ усё
ро╝на зробЁць па-свойму.
- А можа, нЁчога са мной не здарыцца.
- Каб хаця, - шчыра пажада╝ Савацее╝.
Зборы былЁ нядо╝гЁя, Ё наза╝тра Шабана╝ з Савацеевым адправЁлЁся да
мора. Ля выхада яны сустрэлЁ Корзуна. Ён няёмка патупа╝ся, засланяючы
праход, Ё сумна прамовЁ╝:
- Я ведаю, што вы не хочаце непакоЁць мяне. Можа, Ё правЁльна робЁце.
ТолькЁ я ╝весь час думаю пра гэта. Мне здаецца, Сярожа, што там былЁ рыбы, -
Ё пайшо╝ згорблены, нЁбы ╝ нечым вЁнаваты перад сябрамЁ.
Шабана╝ дагна╝ яго, прытулЁ╝ да грудзей Ё папрасЁ╝:
- КалЁ што, вы тут з Па╝люком не ба╝цеся, вяртайцеся на Зямлю.
Корзун кЁ╝ну╝.
Мора сустрэла людзей звычайным спакоем. АльтаЁр толькЁ што паказа╝ся
над гарызонтам, Ё яго дыск свяцЁ╝ся на шэрай вадзяной гладзЁ до╝гай
пурпурнай паласой. Шабана╝ на хвЁлЁну спынЁ╝ся, прыслухо╝ваючыся да
неспакойных удара╝ сэрца, Ё потым рашуча скочы╝ унЁз.
За Ём спа╝злЁ робаты. Утрох - чалавек Ё два робаты - яны пакЁдалЁ многа
слядо╝. А Савацее╝ бачы╝ толькЁ ямкЁ, якЁя заставалЁся ад цяжкЁх чаравЁка╝
Шабанава.
Праз якую хвЁлЁну Шабана╝ спынЁ╝ся. Ад мора яго аддзяляла вузкая паласа
жо╝тага пяску. Ён чака╝ нечага неверагоднага, а вакол было як на зямным
пляжы - вось каб яшчэ побач раслЁ дрэвы Ё кусты Ё не трэба было апранаць
герметычны касцюм. Каб супакоЁць Савацеева, Шабана╝ азЁрну╝ся Ё весела
крыкну╝:
- Бачыш? На мяне духЁ не дзейнЁчаюць!
╤ тут у яго закружылася галава. Шабана╝ зЁрну╝ на мора. На яго паверхнЁ
нЁчога незвычайнага не было. Гэта ён паспе╝ яшчэ адзначыць, бо праз Ёмгненне
перад вачыма паплылЁ кругЁ. Трацячы ра╝навагу, ён махну╝ рукамЁ. Робаты
зразумелЁ гэта як сЁгнал аб дапамозе Ё кЁнулЁся да Шабанава. Але перш чым
яны падхапЁлЁ яго, ён убачы╝ перад сабой нейкЁя кольцы, праменнЁ. Усё гэта
вычварна перапляталася, перакрыжо╝валася, Ёмгненна мяняла афарбо╝ку,
ствараючы новыя Ё новыя неверагодныя геаметрычныя фЁгуры. ╤ быццам яркЁя
зоркЁ падалЁ вакол густым асеннЁм дажджом. У Шабанава ╝жо не было нЁ цела,
нЁ ╝я╝лення аб тым, дзе ён.
КапЁтан ачу╝ся на камянЁстым абрыве, Ё першае, што ╝бачы╝, - гэта
заклапочаны твар схЁленага над Ём Савацеева. Шабана╝ пакруцЁ╝ галавой.
- Табе дрэнна? - з трывогай спыта╝ Савацее╝.
- Цяпер ужо не. - Шабана╝ се╝, паварушы╝ плячыма, рукамЁ, адна╝ляючы
страчаную ╝ладу над сваЁм целам. ╤ расказа╝, што яму здалося.
- Думаеш, Ё з Корзунам было гэтак жа?
- Упэ╝нены.
- Але чаму ён не расказвае? ТоЁцца цЁ не помнЁць? - спыта╝ Савацее╝ Ё
аж зморшчы╝ся, так непрыемна яму было падазраваць сябра. СпахапЁ╝шыся, ён
дада╝ упарта, пераканана: - Не помнЁць!
- Так! - Шабана╝ прыня╝ яго апошняе меркаванне без сумнення╝. -
Значыць, павЁнна яшчэ адбыцца нешта такое, што сцЁрае сляды з памяцЁ. Я
павЁнен вярнуцца на бераг, Па╝люк. АдзЁн. Без робата╝.
- Не спяшайся. Трэба падрыхтавацца. У касцюм уманцЁруем некалькЁ
мЁнЁяцюрных кЁнаапарата╝ Ё перадатчыка╝. КалЁ што Ё забудзеш, яны
зафЁксЁруюць. ╤, магчыма, паведамяць твае каардынаты, калЁ сЁгналы здолеюць
прабЁцца праз то╝шчу вады.
Усё па╝тарылася спачатку. ТолькЁ цяпер за Шабанавым назЁра╝ Ё Корзун.
Пача╝шы хЁстацца, Шабана╝ паспе╝ пракрычаць: "Выключы робата!" Потым ён
закружы╝ся ╝ неверагодным танцы. У шлемафонах было чуваць яго перарывЁстае
дыханне, быццам ён дужа╝ся з кЁмсьцЁ. Потым абяссЁле╝ Ё ╝па╝ нЁц. Мора
пяшчотна абмывала яго празрысты гермашлем. Корзун бы╝ памкну╝ся на дапамогу,
але Савацее╝ утрыма╝ яго Ё шапну╝:
- ГлядзЁ!
БлЁзка ад берага мора раптам выкЁнула султанчык. Ён пастая╝ на месцы,
падобны на фантан, потым варухну╝ся, як пад подыхам ветру, Ё ператварыуся ╝
вЁхор, з кожнай хвЁлЁнай набЁраючы сЁлу Ё глыбей укручваючыся ╝ ваду. Хутка
на месцы вЁхору ╝тварылася варонка метра╝ дваццаць у дыяметры. Яе сценкЁ
працягвалЁ круцЁцца злева направа, аж пакуль не агалЁлася дно. Тады адзЁн
бок варонкЁ, блЁжэйшы да берага, выцягну╝ся вузкЁм до╝гЁм языком, лЁзну╝
пясок Ё вярну╝ся на месца, захапЁ╝шы з сабой распасцёртага чалавека.
Здабыча нЁбы задаволЁла мора. Яно пачало супакойвацца Ё хвЁлЁны праз
тры зусЁм сцЁшылася, як быццам Ё не круцЁ╝ толькЁ што ╝ Ём магутны вЁр.
- Што скажаш? - спыта╝ Савацее╝ Ё пашкадава╝ аб гэтым. Корзун стая╝, як
аслупянелы, са збялелым тварам.
- Га? - уздрыгну╝ ён. - Усё вылецела з галавы.
- Хутка аб усЁм даведаемся. - Савацее╝ гавары╝ на╝мысна бадзёра. - Мне
здаецца, што мора хвалявалася толькЁ ╝ гэтым баку, каб забраць Сяргея.
СтанцыЁ назЁрання хутка пацвердзЁлЁ думку Савацеева.
- Гэта вельмЁ важна, - ажывЁ╝ся Корзун. - Ва ╝сЁм гэтым ёсць нейкЁ
сэнс.
- Не будзем спяшацца з вывадамЁ, - спынЁ╝ яго Савацее╝.
Тым часам увЁшныя робаты прыгналЁ гЁдраплан. Потым сабралЁ будынЁну,
дзе людзЁ маглЁ б адпачыць, устанавЁлЁ там пульты Ё экраны прыбора╝
назЁрання.
ХвЁлЁны цяклЁ марудна, складваючыся ╝ яшчэ больш марудныя гадзЁны. ╤
нЁякЁх вестак ад Шабанава.
- Не прабЁваюцца радыёсЁгналы, - канстатава╝ Савацее╝.
- Я пра гэта дума╝, - Корзун зЁрну╝ на гадзЁннЁк. - ХвЁлЁн праз
дваццаць сЁгнал павЁнен быць. А╝тазонд вырвецца на паверхню.
- Ты малайчына, ВасЁль!
- АдзЁн тэрмЁн ужо мЁну╝, - уздыхну╝ Корзун.
Савацее╝ збянтэжана прыцЁх.
Вестка прыйшла са спазненнем на пяць хвЁлЁн. Кароткая, як знясЁленая.
ПЁльныя а╝таматы "ПамЁра" Ё радыёмаяко╝ запеленгавалЁ а╝тазонд. Ён зрабЁ╝
перадачу з адлегласцЁ ╝ сто васемнаццаць кЁламетра╝.
Праз лЁчаныя хвЁлЁны гЁдраплан бы╝ ужо над раёнам, вызначаным
пеленгатарамЁ. Аднак Корзуна, якЁ адправЁ╝ся на пошукЁ, чакала расчараванне.
НЁ на паверхнЁ, нЁ ╝ глыбЁнЁ яму не ╝далося за╝важыць нЁчога значнага.
То╝шча вады хавала ╝ сабе таямнЁцу.
- Кепска, - сказа╝ Савацее╝, выслуха╝шы Корзуна. - Сяргей недзе
глыбока, вельмЁ глыбока, там страшэнны цЁск. Чалавек не вытрымае.
- А як я? - запярэчы╝ Корзун.
- Будзем чакаць, нЁчога Ёншага не застаецца.
Цямнела. Неба пакрывалася хмарамЁ, чорнымЁ, як сама ноч. Падзьму╝
вецер. Слабы спачатку, ён павольна разгульва╝ся, выносячы з цяснЁн воблакЁ
пылу. Пача╝ся дождж, ён сцяба╝ вадзянымЁ каскадамЁ па тонкЁх металЁчных
сценках часовага прытулку касмана╝та╝. НадыходзЁла ноч, шквальная, лЁ╝невая.
Савацее╝ павялЁчы╝ яркасць экрана╝, што назЁралЁ за берагам. Ён убачы╝
вузкую берагавую паласу, нерухомых робата╝, прымацаваных тросамЁ да слупа на
абрыве, а за некалькЁ крока╝ ад Ёх - бурлЁвае мора, якое пасылала на бераг
хвалю за хваляй.
ВЁдовЁшча было жудаснае, Ё Савацееву за надзейнымЁ сценкамЁ стала
нЁякавата. А як Шабанаву, калЁ ён яшчэ жывы?
- Мой час мЁну╝, - Корзун як прачыта╝ думкЁ таварыша.
- У яго аварыйны запас кЁслароду. - Суцяшэнне было слабае, Ё сам
Савацее╝ не вельмЁ веры╝. Але Ёншага не было. - Адпачывай, ВасЁль, пазней
зменЁш.
Парывы ветру пачасцЁлЁся, перайшлЁ ╝ няспынны гул. ПрыцЁшаны
гукаЁзаляцыяй сцен, ён бы╝ манатонны, наганя╝ сон. Савацее╝ уключы╝
метраном. ЗвонкЁя секунды напо╝нЁлЁ пакой трывогай. Гэта хвалявала,
прымушала ╝весь час быць насцярожаным. Савацее╝, седзячы ╝ крэсле,
утаропЁ╝ся ╝ экран.
СтыхЁя лютавала. ХвалЁ ╝жо захлёствалЁ сумныя адзЁнокЁя постацЁ
робата╝, спрабуючы сарваць Ёх з месца. Але яны, варухну╝шыся, зно╝ стаялЁ,
як укапаныя. ╤ гэтак гадзЁну, дзве... Каб не заснуць, Савацее╝ раз-пораз
морга╝ вачыма.
Напэ╝на, ён нешта ╝сё-такЁ празява╝. Бо калЁ расплюшчы╝ вочы, то левага
робата на месцы не было. У дынамЁку рэзка сцебанула: "Чалавек у моры!" ╤ ╝жо
другЁ робат кЁну╝ся ╝ хвалЁ.
Яны выбралЁся з вады разам з Шабанавым. Да памяшкання ён дайшо╝ сам,
трымаючыся за робата╝. Ён бы╝ зняможаны, кЁну╝ адно: "Пасля, пасля" - Ё
асуну╝ся, засну╝шы на хаду.
Прачну╝ся Шабана╝ гадзЁн праз дваццаць. Зно╝ была ноч. Зно╝ за тонкЁмЁ
сценамЁ Ёх часовага жытла вар'яце╝ вецер, з гор кацЁлЁся вадзяныя валы. Але
гэта ╝жо на людзей не дзейнЁчала, здавалася неЁстотным. Яны былЁ зно╝ разам.
Касмана╝ты сабралЁся ля праектара. ПлёнкЁ ╝жо былЁ прая╝лены.
- Спачатку я раскажу, што захавалася ╝ памяцЁ, - прапанава╝ Шабана╝, -
бо плёнкЁ могуць мне зрабЁць непатрэбную падказку.
Шабана╝ трыма╝ся зусЁм Ёнакш, чым тады Корзун, больш упэ╝нена. Гэта Ё
здзЁвЁла, Ё ╝зрадавала Савацеева.
- КалЁ я пайшо╝ да берага другЁ раз, - пача╝ Шабана╝, - то бы╝
хЁтрэйшы. Я прыкладна веда╝, што мяне чакае. КалЁ закружылася галава, я не
ста╝ працЁвЁцца чужому ╝здзеянню, таму хутчэй упа╝ на пясок, стараючыся не
варушыцца. Не ведаю чаму, але гэта аказалася правЁльным. Галаве стала крыху
лягчэй, Ё праз трызненне мне ╝далося тое-сёе ╝бачыць. Помню, як змыла
хваляй, як пацягнула па паверхнЁ, як пача╝ правальвацца глыбей. Вось тады ╝
вадзе я адчу╝ нейкЁ рух, не плынь, а нешта Ёншае, абмежаванае вузкЁмЁ
рамкамЁ. Ты, ВасЁль, успамЁна╝ пра рыб. Можа, гэта былЁ яны. А можа, якЁя
Ёншыя Ёстоты. Вакол мяне ╝весь час бурлЁ╝ вЁр, Ё хаця ╝ касцюме было
паветра, яно не трымала мяне, я працягва╝ апускацца ╝сё нЁжэй. Мяне
здзЁвЁла, што ╝жо досыць глыбока, а цЁску вады не адчуваю. Я спалоха╝ся.
ЗрабЁ╝ спробу вырвацца Ё дапусцЁ╝ гэтым самым памылку. Зно╝ закружылася
галава, я правалЁ╝ся ╝ небыццё, з якога выйша╝ толькЁ апыну╝шыся на беразе.
Каб не кЁбы, паплава╝ бы яшчэ. А цяпер давайце паглядзЁм плёнкЁ.
У касцюм Шабанава былЁ ╝манцЁраваны шэсць маленькЁх кЁнакамер. КалЁ ён
вярну╝ся, Ёх засталося пяць. Шостая недзе прапала.
- ЗачапЁ╝ся за што, а можа, робаты, як цягнулЁ, адарвалЁ, - сказа╝
Шабана╝.
Ды хапЁла Ё астатнЁх. Яны ╝ключылЁся ╝ той момант, як мора хлынула на
бераг.
Савацееву ╝далося сЁнхранЁзаваць зафЁксаванае плёнкамЁ так, каб на
экране атрымлЁвалася цэльная Ё аб'ёмная карцЁна. Мора было такое ж, якЁм
людзЁ яго бачылЁ кожны дзень, на глыбЁнЁ нават яшчэ спакайнейшае. Тым больш
было дзЁ╝на, што Шабана╝ руха╝ся ры╝камЁ.
Апараты з а╝таматычнай наводкай хутка прывыклЁ да навакольнага
асяроддзя. У вадзе яны за╝важылЁ ценЁ, якЁя кружылЁ навокал Шабанава.
Апараты павялЁчылЁ рэзкасць, выбралЁ адпаведную падсветку, Ё ценЁ
ператварылЁся ╝ незвычайных... рыб. До╝гЁх, велЁчынёй з чалавека, вузкЁх Ё
вастраносых.
- ВасЁль не памылЁ╝ся, - узрадава╝ся Шабана╝.
Касяк, гаворачы зямной мовай, бы╝ немалы - рыбы акружалЁ чалавека
шчыльна, час ад часу кранаючы яго цела рабрыстымЁ пла╝нЁкамЁ.
- Навошта я варушы╝ся, - пашкадава╝ Шабана╝.
- Апараты раскажуць, што трэба, - супакоЁ╝ Корзун.
- Не, я за╝важы╝ бы больш. Хоць ты па╝тары дослед.
Паказалася жо╝тае дно. ╤ тут яно нагадвала бераг - пясчанае, без
прыкмет якой-небудзь раслЁннасцЁ. Рыбы, не спыняючыся, плылЁ далей з вялЁкай
хуткасцю.
Нарэшце рух рыб запаволЁ╝ся. На экране з'явЁлЁся нагрувашчваннЁ
камення╝, якЁя зблЁзку аказалЁся гротамЁ. ЦЁ то рыбы жылЁ тут, цЁ што Ёншае
было, кЁнаапараты не ╝лавЁлЁ. ВЁдаць, рыбы перасталЁ падтрымлЁваць Шабанава,
Ё ён апусцЁ╝ся на дно, бо па экране ╝ гэты час прабеглЁ цёмныя палосы. Потым
зно╝ праяснела.
Шабана╝ ляжа╝ ля ╝вахода ╝ грот. Рыбы трохЁ пакруцЁлЁся каля яго Ё
паплылЁ некуды. ╤ зно╝ палосы прабеглЁ па экране.
- Навошта было цябе несцЁ? - усмЁхну╝ся Корзун.
- Ты таксама, напэ╝на, пабыва╝ на гэтым дне. Хаця!.. - Шабана╝
здзЁ╝лена паглядзе╝ на таварыша╝. - Здаецца, успомнЁ╝. - Ён адвярну╝ся ад
экрана. - Зараз мяне перанясуць да другога грота. Там ля ╝вахода будзе кучка
цЁ то водарасця╝, цЁ то тутэйшых актынЁй.
- Пра╝да! - падхапЁ╝ся Савацее╝.
Па экране трэцЁ раз прайшлЁ палосы.
- УспомнЁ╝! Га? - дзЁвЁ╝ся сам Шабана╝.
Перанёсшы яго, рыбы до╝га не вярталЁся. Амаль увесь дзень. ╤ столькЁ ля
экрэна прасядзелЁ касмана╝ты, баючыся лрапусцЁць якую-небудзь дэталь.
- Шкада, што не вЁдаць майго цела, - сказа╝ Шабана╝ задумлЁва. -
Што-небудзь яшчэ ╝спомнЁ╝ бы.
- ГлядзЁ, глядзЁ! - перапынЁ╝ яго Савацее╝.
Падплыла рыба, павЁсла нерухома, паводзячы пла╝нЁкамЁ, як сом вусамЁ.
Вочы - вузкЁя шчылЁны - паблЁсквалЁ чырванаватымЁ агеньчыкамЁ. Праз некаторы
час рыба варухнула носам кучку водарасця╝ Ё зно╝ замерла. Не╝забаве да яе
далучылЁся яшчэ дзве. Звё╝шы галовы ╝ адно месца, яны быццам раЁлЁся.
Шабана╝ аж засмяя╝ся, такЁм недарэчным здалося яму гэтае меркаванне. ╤
раптам рыб пабольшала. Яны зно╝ утварылЁ кальцо. Шабана╝ адарва╝ся ад дна, Ё
рыбы рушылЁ ╝ дарогу.
Мора хвалявалася. Вярта╝ся Шабана╝ ужо ноччу. Рыбы паводзЁлЁ сябе цяпер
неспакойна. Частка Ёх адлучылася, закруцЁлася ╝сё хутчэй Ё хутчэй. Пасярод
круга ╝знЁкла варонка, якая ╝сё павялЁчвалася. ╤ тады ╝ вЁр кЁнулЁся
астатнЁя рыбы. А на экран з вялЁкай хуткасцю пача╝ наплываць чорны бераг.
КалЁ Шабана╝ апыну╝ся на грэбнЁ хвалЁ, нЁ варонкЁ, нЁ рыб апараты ╝жо
не ╝бачылЁ. ТолькЁ хвалЁ, як ашалелыя, адна за другой накочвалЁся на бераг.
А адтуль, перабЁраючы механЁчнымЁ нагамЁ, выходзЁлЁ робаты.
- Падарожжа закончана! - Шабана╝ уста╝ Ё жарта╝лЁва пакланЁ╝ся.
- КЁнь ты, - скрывЁ╝ся Савацее╝, - табе ж самому не да жарта╝. Лепш
окажы, ты зразуме╝, што гэта?
- Жыццё!
- Сам бачу. А якое жыццё - разумнае, неразумнае?
- Магу сказаць, - пасур'ёзне╝ Шабана╝. - Узровень развЁцця - невысокЁ,
на маю думку, ЁмЁ кЁруе Ёнстынкт, як Ё ╝ зямных. Так, так, - перабЁ╝ ён
Корзуна, якЁ хаце╝ запярэчыць. - СамЁ памяркуйце, як усё адбылося. Рыбы
палЁчылЁ мяне за свайго сабрата, якога мора выкЁнула на бераг. Гэта пагражае
гЁбеллю. Яны спрабуюць устанавЁць з Ём кантакт, падбадзёрыць, цЁ што. Адсюль
мае трызненнЁ. ВЁдаць, мы карыстаемся прыкладна аднолькавымЁ бЁятокамЁ. СамЁ
яны на бераг выйсцЁ не могуць, але ╝меюць, у вынЁку до╝гага развЁцця,
выкарысто╝ваць сЁлу мора. БачылЁ, якЁ вЁр утварылЁ? А потым, калЁ я не
ачуня╝ Ё пад вадой, не дакрану╝ся да ежы, яны, зразуме╝шы сваю памылку,
выкЁнулЁ мяне назад. Што на тое месца - выпадкова.
- Ага! - усклЁкну╝ Савацее╝.
- Не лавЁ на слове. На ЗямлЁ ж ёсць Ёстоты, у якЁх такЁя паводзЁны
выклЁкаюцца Ёнстынктам. Тыя ж самыя дэльфЁны.
- На ЗямлЁ ёсць. А тут Ёншае. - Савацее╝ ад хвалявання не мог уседзець
на месцы Ё закрочы╝ па цесным пакойчыку, лавЁруючы памЁж крэсламЁ Ё
прыборамЁ. - Давайце ╝спомнЁм усё з самага пачатку. Рыбы ╝меюць
падпарадко╝ваць сабе мора. Яны за╝важылЁ, што ты не крану╝ ежу. Тады што яны
робяць? ЗбЁраюцца Ё абмярко╝ваюць становЁшча. ╤менна абмеркавалЁ Ё панеслЁ
цябе назад. Яны ведалЁ, што ты чужы. ТолькЁ гэтым можна растлумачыць, што ты
нЁчога не помнЁш - звычайная перасцярога. Ты цяпер не зможаш, каб Ё хаце╝,
прывесцЁ каго-небудзь цЁ прыйсцЁ назад сам. Напэ╝на, у рыб ёсць ворагЁ, бо
яны ╝весь час пЁльнуюць нас.
- Думаеш, яны не адзЁныя жыхары СЁрэны? - ажывЁ╝ся Корзун.
- Усё можа быць. Але не гэта гало╝нае зараз. Гэтыя рыбы, я ╝пэ╝нены,
мЁнулЁ ╝жо стадыю Ёнстынкту.
- Але ж гэта азначае... - пача╝ бы╝ Шабана╝.
- Так. У Ёх розум слабы, але ╝жо розум.
- Вада не тое асяроддзе, дзе можа развЁвацца разумнае жыццё. - Шабана╝
не мог згадзЁцца з Савацеевым.
- Зямная логЁка. Жыццё на СЁрэне так Ё не здолела выбрацца з вады на
сушу. Але ж гэта не значыць, што яно спынЁлася ╝ развЁццЁ. СЁлы жыцця
магутныя, Ё яно знайшло сабе свае шляхЁ. Дык чаму не магло яно надзялЁць
розумам рыбападобных? Ва ╝сякЁм разе, Ёншай гЁпотэзы ╝ нас няма.
- Па╝тарыць праверку? - прапанава╝ Корзун. - Я гатовы зно╝...
Пасля до╝гага роздуму Шабана╝ пакЁва╝ галавой:
- Цяпер мы не можам. А што, калЁ Па╝люк не памыляецца, хаця на многае
ён не да╝ адказу, як Ё я? Што тады аб нас падумаюць гаспадары планеты? Як мы
будзем выглядаць у Ёх вачах? А калЁ яны знаходзяцца на нЁзкай ступенЁ
развЁцця, што найбольш верагодна, дык невядома, як будзе ╝ наступны раз.
Зробяць з цябе Ёдала Ё пакЁнуць у сваЁм гроце, каб малЁцца. Мы закончым сваю
работу, не чапаючы мора. А некалЁ пазней, калЁ рыбы дасягнуць вышэйшай
ступенЁ развЁцця, людзЁ ╝становяць з ЁмЁ зносЁны. Пача╝шы развЁвацца, жыццё
не адступЁць. Цяпер СЁрэна будзе пад наглядам.
- Да╝ жа нехта планеце такую назву, усё ро╝на як веда╝, - за╝важы╝
Корзун.
- Не помню хто, - адказа╝ Шабана╝, - назва Ёснуе з мЁнулага стагоддзя.
Мабыць, Ё тады людзЁ ведалЁ пра гэтых рыб. Ну, як, згодны з маЁм рашэннем?
Пярэчання╝ не было.
Да свЁтання касмана╝ты засталЁся на часовай станцыЁ.
Сон у крэслах бы╝ не вельмЁ зручны, але яны прачнулЁся бадзёрыя,
пасвяжэлыя. Шабана╝ хадзЁ╝ па пакоЁ Ё па╝тара╝:
- Хлопцы, а я, здаецца, нешта прыпамЁнаю.
Савацее╝ не вытрыма╝ Ё буркну╝:
- Ды прыпомнЁ ╝жо.
- А што, вазьму Ё... хлопцы! - Ён выбег у пераходны тамбур Ё вярну╝ся,
трымаючы ╝ руках нейкую палачку. - Вось, яна самая.
- Водарасць?! - усклЁкну╝ Савацее╝.
Ледзь прыкметны пах азону, змешанага з чымсьцЁ яшчэ, паплы╝ па пакоЁ.
Шабана╝ шчаслЁва ╝смЁхну╝ся Ё сказа╝:
- Сядайце. Размова не скончана!
ЗаЁнтрыгаваныя, таварышы паселЁ ╝ крэслы.
- Учора мы не разумелЁ, што за палосы парушалЁ бачнасць на экране.
Цяпер я ╝спомнЁ╝ усё, быццам не было правалу ╝ памяцЁ. - Хваляванне Шабанава
перадалося астатнЁм. Яны сядзелЁ, не адрываючы ад яго вачэй. - Першы раз я
тузану╝ся, калЁ адарва╝ адзЁн кЁнаапарат. Вось ён, бы╝ у кЁшэнЁ, - Шабана╝
разня╝ пальцы. - ДругЁ раз, калЁ рабЁ╝ здымкЁ грота, Ё трэцЁ - калЁ вось
гэты мЁнерал, - ён паказа╝ на водарасць, - кла╝ у кЁшэню. А зараз паглядзЁм,
што на апошняй плёнцы.
Успыхну╝ экран, на Ём з'явЁлася падводнае царства, дакладней, яго
маленькЁ куток - грот. Ля задняй сценкЁ грота стаялЁ палЁцы, падобныя на
соты. ╤ ╝ кожнай ячэйцы ляжалЁ водарасцЁ.
- ╤нкубатар? - здзЁвЁ╝ся Савацее╝.
- Нешта падобнае на яго, - адказа╝ Шабана╝.
Але самае дзЁ╝нае было наперадзе. Да палЁц, аднекуль збоку, са сцен
грота цягнулЁся правады. ╤накш назваць гэтыя то╝стыя нЁткЁ нельга было.
Здымка працягвалася лЁчаныя хвЁлЁны, але Ё за гэты час у некалькЁх ячэйках
блЁснулЁ чырвоныя ЁскаркЁ. А калЁ апарат крыху ссуну╝ся, касмана╝ты ╝бачылЁ
фЁгуру ╝... скафандры.
- Што вы цяпер скажаце, сябры? - хЁтравата блЁсну╝ вачыма Шабана╝.
Таварышы развялЁ рукамЁ.
- Тады я скажу. Гэтыя рыбы - робаты, напэ╝на, нават бЁялагЁчныя. Я
помню Ёх паводзЁны, таму перакананы. Яны дзейнЁчаюць лагЁчна, але без
эмоцый. ╤х стварылЁ такЁя ж прышэльцы, як Ё мы, з Ёншага свету. Навошта? Пад
вадой многа гэтага мЁнералу. Яго дзеянне на чалавека надзвычай дабратворнае.
Пакуль мы праглядалЁ плёнку, нашы робаты зрабЁлЁ аналЁз маёй крывЁ. Яна
чыстая, быццам у ёй не адбываюцца працэсы акЁслення. Вось як падзейнЁча╝ на
мяне мЁнерал. Вось чаму я ╝спомнЁ╝ усё да дробязей аб маЁм знаходжаннЁ пад
вадой.
- ДапусцЁм, - згадзЁ╝ся Савацее╝, - а бЁятокЁ?
- Мне здаецца, тлумачэнне даволЁ простае. Нашы бЁятокЁ прыблЁзна такЁя
ж. Рыбы-робаты настроены на Ёх. Таму яны адразу Ё з'я╝ляюцца, варта каму з
нас апынуцца на беразе.
- А трызненнЁ? - не здава╝ся Савацее╝.
- Гэта свайго роду нейтралЁзатар. У яго прыродзе трэба будзе
разабрацца, бо дзякуючы яму чалавек можа плаваць, як глыбЁнная Ёстота, не
баючыся цЁску. Пачу╝шы сЁгнал, рыбы-робаты бяруць гаспадара, пераносяць яго
да грота╝, дзе ╝жо назапашан мЁнерал. Вядома, мЁнерал робаты могуць
даставЁць Ё самЁ на паверхню. Але, вЁдаць, там патрэбна прысутнасць
гаспадара.
- Але дзе доказ, што рыбы - гэта робаты?
У пярэчаннЁ Савацеева была логЁка.
- Ёсць такЁ доказ, - сказа╝ Шабана╝, - зараз мы яго прывядзём. - Ён
уставЁ╝ у праектар плёнку, на якой былЁ сфатаграфаваны рыбы ля грота╝,
злучы╝ экран з лЁчыльнай машынай. - ПомнЁце, - растлумачы╝ ён, - ёсць
формулы руху для жывых Ёстот Ё для кЁбернетычных. З Ёх дапамогай яшчэ было
даказана жыццё на чацвёртай планеце Працыёна. Вось зараз машына Ё прыменЁць
Ёх. Праграму я скла╝ ужо.
Праз трыццаць секунд пасля таго, як скончылася плёнка, машына
выштурхнула стужку з адказам. Рыбы, згодна са сцвярджэннем матэматыкЁ, не
маглЁ быць жывымЁ.
- ДзЁ╝на, - уздыхну╝ Корзун.
- Радасна, - сказа╝ Шабана╝. - ЛюдзЁ хутка сустрэнуцца яшчэ з адным
прадста╝нЁком розуму Ё, як мне чамусьцЁ здаецца, вельмЁ падобным на
чалавека. - ╤ не ╝трыма╝ся, весела ╝пЁкну╝ Савацеева: - А ты каза╝ -
Ёнстынкт.
Популярность: 42, Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GmT