---------------------------------------------------------------------
У.ШыцЁк. "У час не вярнулЁся", "Мастацкая лЁтаратура", МЁнск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 лЁпеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадрома╝ возьмуць старт вялЁзныя зоркалёты Ё
накЁруюцца да далёкЁх галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца ╝жо ╝ наступным стагоддзЁ, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы ╝жо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астралётчыка╝ у бясконцай прасторы. Аб Ёх прыгодах,
лёсе Ё знаходках расказваецца ╝ гэтым зборнЁку фантастычных апавядання╝.
Два днЁ хадзЁ╝ Сашка Шарай насуплены, пахмуры, з намЁ амаль не
разма╝ля╝. ╤ МЁшка Патупчык, Ё я разумелЁ ╝сё Ё старалЁся таксама залЁшне не
чапляцца да сябра. Напэ╝на, на яго месцы мы былЁ б не лепшыя: металЁчная
пласцЁнка, падобная на лЁсцЁк серабрыстай таполЁ, так Ё не ажыла, Ё нават
тая перадача, што ╝я╝лялася нам ледзь не весткай з глыбЁнь Сусвету,
здавалася зараз мЁражом. Каб я сам на свае вочы не бачы╝ на экране таго
дзЁ╝нага чалавека сярод падводнага дворыка, нЁзавошта не паверы╝ бы, што
гэта пра╝да. А ╝сё Сашка. СобЁла яму сапсаваць усю справу. Што за чалавек?
НЁякай вытрымкЁ!
Занятыя гэтымЁ клопатамЁ, мы неяк забылЁся, што наблЁжаецца канец
навучальнага года. Па ╝сЁх асно╝ных прадметах - матэматыцы, фЁзЁцы, мове,
гЁсторыЁ - залЁкЁ ╝жо здалЁ раней, яшчэ напрадвеснЁ. Але застава╝ся экзамен
на вольную тэму, вельмЁ сур'ёзны, як Ё мае быць у сёмым класе. Тэму мы не
ведалЁ, яе павЁнен бы╝ даць наста╝нЁк. А ён нам не патура╝ да гэтага часу, Ё
па ╝сяму было вЁдаць - не збЁра╝ся рабЁць скЁдак Ё надалей. З таго часу,
калЁ ён, выслуха╝шы наш расказ пра неверагодныя сЁгналы з космасу, загадкава
╝смЁхну╝ся, мы яго чамусьцЁ не сустракалЁ: няйначай распрацо╝ва╝ на нашы
галовы нейкую складаную экзаменацыйную тэму.
Сашка, як звычайна, не здоле╝ до╝га насЁць кры╝ду ╝ сябе, прыйшо╝ Ё
сказа╝:
- Патрэбен другЁ лЁсцЁк.
Я ледзь не раззлава╝ся. ЯкЁ разумнЁк! Трэба было аж два днЁ пазбягаць
нас, каб гэта прыдумаць.
- Давай за╝тра сходзЁм, - працягва╝ Сашка, - пакуль наста╝нЁка няма. Я
цЁкавЁ╝ся, ён кудысьцЁ паеха╝.
- Куды гэта мы павЁнны з табой ЁсцЁ? - я не мог схаваць ЁронЁЁ.
- На возера, - як быццам я ╝жо згадзЁ╝ся, спакойна растлумачы╝ Сашка. -
Магу адзЁн пайсцЁ, не бойся. Але разам абавязкова нешта знойдзем.
Я веда╝, што ён не баязлЁвец. Я нЁколЁ не забуду, як ён аднойчы залез у
вальер да тыгра Ё анЁ кропелькЁ не спалоха╝ся. А тут дык Ё зусЁм няма чаго
баяцца. Аднак мне не падабалася Сашкава манера рашаць усё за Ёншых.
- НакЁдалЁ там, - агрызну╝ся я, - бяры вялЁкую торбу.
Хлопец, нЁбы не зразуме╝, зЁрну╝ з дакорам.
- Порха╝ка ты, ВЁцька, тое Ё бярэш, што само ╝ рукЁ лезе.
Гэта было несправядлЁва. Бо калЁ казаць па-шчырасцЁ, дык менавЁта Сашку
нЁколЁ не хапала цярпення. Як вось з маЁм лЁсцЁкам, Ё я крыкну╝:
- Сам ты верхагляд!
Мы паспелЁ ╝жо сказаць адзЁн аднаму некалькЁ прыемных сло╝, як раптам
адчынЁлЁся дзверы. У калЁдоры стая╝ наста╝нЁк, з-пад яго рукЁ выгляда╝ МЁшка
Патупчык, а ззаду вЁднелася яшчэ нечая фЁгура.
Мы з Сашкам пераглянулЁся, Ё тут я пазна╝ трэцяга. Гэта бы╝ робат
Гермес. Той самы, якога мы бачылЁ на экране праектара, калЁ наста╝нЁк
расказва╝ пра сваё адзЁнае касмЁчнае вандраванне. Я мЁжволЁ пара╝на╝ Ёх -
наста╝нЁка Ё Гермеса. Як нЁ дзЁ╝на, пастарэлЁ абодва - чалавек Ё машына.
Чалавек болей, хаця ╝ той час, калЁ яны былЁ знятыя на плёнку, чалавек бы╝
маленькЁм хлопчыкам.
- Сядайце, - сказа╝ наста╝нЁк, - ёсць важная размова.
Мы селЁ. А Гермес толькЁ прыхЁну╝ся да вушака, зусЁм як чалавек,
касмана╝т у скафандры. Нават галава, круглая, з палоскамЁ на пластыку - для
вачэй, вушэй Ё рота - нагадвала гермашлем.
- Пра лЁсцЁк нЁчога не даведалЁся? - спыта╝ наста╝нЁк.
- Дык Сашка... - пача╝ бы╝ МЁшка.
- Не будзем шукаць вЁнаватых, - спынЁ╝ яго наста╝нЁк, - зоймемся
экзаменам.
- У-ра-а! - падхапЁ╝ся Сашка.
Усё-такЁ ён вельмЁ нявытрыманы чалавек. Думаю, у касмана╝ты яго не
возьмуць, там нервовых не любяць.
Наста╝нЁк пачака╝, пакуль Шарай супакоЁцца, зЁрну╝ на мяне Ё сказа╝:
- Тэма экзамену, ВЁця, звязана з тваёй знаходкай на дне возера.
Я таксама зараз мог закрычаць "ура", я ме╝ на гэта большыя падставы,
чым Сашка. Але я прама╝ча╝. Астралётчык павЁнен быць стрыманым у сваЁх
пачуццях, а я спадзява╝ся, што, нягледзячы нЁ на што, буду Ём. Я толькЁ
зЁрну╝ на наста╝нЁка.
- Заданне, - растлумачы╝ ён, - раскрыць таямнЁцу лЁсцЁка. Уводная
наступная: "Вы на невядомай планеце. Планета - гэта возера. ЛЁсцЁк - сляды,
магчыма, разумнай цывЁлЁзацыЁ. Задача - пацвердзЁць гэта цЁ абвергнуць".
ТэрмЁн - тры днЁ. У дапамогу вам прыдадзены кЁбернетычны робат Гермес.
Узрадаваныя, мы нават не здзЁвЁлЁся, чаму наш наста╝нЁк нарэшце парушы╝
сваё правЁла не гаварыць пра космас. Нам падумалася, што ён паверы╝ у сЁгнал
з галактыкЁ, якЁ трапЁ╝ на Зямлю праз мой лЁсцЁк серабрыстай таполЁ.
КалЁ, да╝шы заданне, наста╝нЁк пайшо╝, мы яшчэ крыху паспрачалЁся.
МЁшка хаце╝ адправЁцца на возера няйначай як на сваЁм хЁсткЁм плыце. Ма╝ля╝,
павЁнен быць элемент небяспекЁ. Я, Ё тут мяне нечакана падтрыма╝ Сашка,
лЁчы╝, што справу трэба ставЁць на больш салЁдную аснову. Мы - касмана╝ты Ё
таму павЁнны быць тэхнЁчна ╝зброенымЁ, як сапра╝дныя пакарыцелЁ прасторы.
Трэба ╝зяць кацер з каютай Ё радыёстанцыяй. Магчыма, МЁшка не зда╝ся б так
хутка. Але зараз нас было чацвёра. Гермес, напэ╝на, перабра╝шы не адзЁн
дзесятак варыянта╝, схЁлЁ╝ся на наш бок. А Гермесу, якЁ памага╝ касмана╝там
у сапра╝дным палёце, МЁшка пярэчыць не адважы╝ся.
Следапытам бы╝ я. На тым месцы, дзе я ╝ мЁнулы раз уваходзЁ╝ у ваду,
спынЁ╝ хлопца╝ Ё загада╝ усЁм падрыхтаваць аквалангЁ. Сашка зарагата╝.
- ╤ Гермесу?! - аж давЁ╝ся ён, так яму стала смешна.
ТолькЁ я бы╝ адкры╝ рот, каб высмеяць яго самога, як пада╝ голас робат:
- Мой корпус герметычны.
Сашка пераста╝ смяяцца. А я падума╝, што так яму Ё трэба. Малайчына
Гермес. Гэта ж кожны пачатковец ведае, што касмЁчны робат не баЁцца нЁякага
шкоднага асяроддзя.
Без прыгод наша невялЁкая экспедыцыя дабралася да таго падводнага
паселЁшча, якое я знайшо╝ у мЁнулы раз. До╝га блукалЁ памЁж разбураных
дворыка╝, заходзЁлЁ ╝ руЁны, дзе некалЁ было людское жытло. Я ╝я╝ля╝ сабе
гэтыя дамы - невялЁчкЁя, на тры цЁ два пакойчыкЁ, Ё чамусьцЁ зайздросцЁ╝ Ёх
колЁшнЁм жыхарам. Было ╝ гэтай старада╝насцЁ нешта хвалюючае, таямнЁчае.
Я не здзЁвЁ╝ся, калЁ Сашка нЁбы здагада╝ся пра мае думкЁ Ё сказа╝:
"Антычная эпоха". ТолькЁ зазначы╝, што мы раптам пачалЁ думаць аднолькава.
У нас былЁ прыборы для размовы ╝ вадзе, Ё мы пачалЁ абмярко╝ваць
здагадкЁ.
- Цяпер я разумею, - гарачы╝ся Сашка, - чаму нЁхто не чу╝ пра чужынца╝,
якЁя прыляталЁ на Зямлю. Гэта было вельмЁ да╝но, да нашай эры, калЁ людзЁ не
маглЁ Ёх зразумець. Але яны пакЁнулЁ пра сябе знак для пазнейшых пакалення╝.
╤ ВЁцька знайшо╝ гэты знак.
Супраць гэтага мне пярэчыць не хацелася, ды Ё МЁшка, вЁдаць, згаджа╝ся
з Сашкам. Бо гЁпотэза была надта прываблЁвая. Мы так захапЁлЁся ёю, што
зусЁм забылЁся на Гермеса Ё не сачылЁ за яго паводзЁнамЁ.
А робат не трацЁ╝ часу, нашы здагадкЁ яго не цЁкавЁлЁ, яму патрэбны
былЁ толькЁ факты. Не╝забаве ён папярэдзЁ╝ нас, што зарад балона╝ паменшы╝ся
напалавЁну. Мы адмахнулЁся. Але праз некалькЁ хвЁлЁн ён раптам ашаламЁ╝ нас.
У шлемафонах прагучала: "ЛЁсцЁк серабрыстай таполЁ".
Мы павярнулЁся Ё, здаецца, мЁж тых самых замшэлых аслЁзлых камення╝
убачылЁ, як пад святлом Гермесавага лЁхтара нешта блЁснула. Я пазна╝ свой
лЁсцЁк. Вока ╝ Гермеса было пранЁклЁвае, дакладнае, а памяць яшчэ, вЁдаць,
лепшая: ён не забы╝ майго расказу.
Вядома, мы больш не маглЁ тут заставацца. Мы павЁнны былЁ Ёмчаць да
свайго тэлепрыёмнЁка з а╝таматычнай настройкай. Гермес нешта бубне╝ сабе,
нЁбы хаце╝ нас затрымаць. Але яго нЁхто не слуха╝.
Праз якую гадзЁну Сашка ╝жо наладжва╝ прыёмнЁк, злучаючы антэну з
серабрыстай металЁчнай пласцЁнкай, якая мела форму таполевага лЁсцЁка. Мы з
МЁшкам, вядома, былЁ побач, а Гермес, як надоечы, стая╝, прыхЁну╝шыся да
вушака.
Гэта была хвалюючая хвЁлЁна. Мы дрыжалЁ ад нецярпення, ад боязЁ, што
зно╝ будзе ня╝дача.
Нарэшце экран засвяцЁ╝ся, нЁбы вярну╝шы нас на дно ляснога возера.
ПаказалЁся знаёмыя руЁны падводнага паселЁшча. Вось-вось павЁнен бы╝
з'явЁцца, як тады, чалавек. ╤ раптам экран патух. Гэты лЁсцЁк ме╝, напэ╝на,
яшчэ меншы запас ЁнфармацыЁ. Мы прыйшлЁ ╝ роспач.
- ВазьмЁ! - прагучала ╝ пакоЁ.
Мы яшчэ не прывыклЁ да голасу свайго кЁбернетычнага памочнЁка Ё
неда╝менна круцЁлЁ галовамЁ: хто гэта тут?
- ВазьмЁ! - Гермес адарва╝ся ад дзвярэй Ё зрабЁ╝ крок да стала,
трымаючы на раскрытай далонЁ яшчэ адзЁн лЁсцЁк.
Сашка схапЁ╝ яго, Ёрвану╝ся да тэлепрыёмнЁка, але затрыма╝ся Ё сказа╝:
- Ты добры хлопец, Гермес!
Робат нЁчога не адказа╝, яго не праграмЁравалЁ, каб рэагава╝ на
пахвалу. Але ╝сё ро╝на ён бы╝ малайчына.
Зно╝ свяцЁ╝ся экран. Зно╝ на Ём вЁдне╝ся чалавек, апрануты ╝ просты Ё
прыгожы касцюм, падобны на сучасны спарты╝ны, Ё нешта гавары╝.
Хутчэй за ╝сё Ёнфармацыйны змест нашага лЁсцЁка бы╝ абмежаваны. Бо
не╝забаве Ё гэта перадача скончылася амаль на тым жа кадры, дзе чалавек
пачына╝ гаварыць.
- Але я цябе перахЁтру, - Сашка адшпурну╝ лЁсцЁк ад сябе Ё нецярплЁва
крыкну╝ робату: - Дай яшчэ адзЁн! - дума╝, вЁдаць, што ╝ таго Ёх невычэрпны
запас.
- Не трэба, - нечакана запярэчы╝ Гермес. - КрынЁца выпраменьвання на
па╝днёвым усходзе, адхЁленне тры градусы ад мерыдыяна, адлегласць пяцьдзесят
кЁламетра╝.
- Што ты там пляцеш, - узлава╝ся Сашка.
╤ я гатовы бы╝ далучыцца да яго, падума╝шы, што нездарма робата спЁсалЁ
з касмЁчнага флоту.
АдзЁн МЁшка, здаецца, усё яшчэ веры╝ Гермесу.
- Дзе, дзе? - перапыта╝ ён Ё раптам выпалЁ╝: - АрхеалагЁчная станцыя!
Гермес удакладнЁ╝:
- Трэба праверыць.
Без натхнення адправЁлЁся мы ╝ новае падарожжа. Яно не абяцала нЁчога
цЁкавага. МЁшка адразу разбЁ╝ Сашкаву гЁпотэзу аб касмЁчных прышэльцах Ё
сказа╝, што археолагЁ, напэ╝на, памагаюць кЁношнЁкам здымаць фЁльм пра
старажытную Зямлю. Бадай, ён ме╝ рацыю. ╤ я спрабава╝ супакоЁць сябро╝ - мы
ж здадзЁм экзамен, бо заданне наста╝нЁка выканалЁ.
Я не памылЁ╝ся наконт экзамену. ТолькЁ дарэмна так песЁмЁстычна
глядзелЁ наперад мае хлопцы. Тое, пра што мы даведалЁся ╝ археолага╝,
аказалася не менш цЁкава, чым касмЁчныя госцЁ.
Возера сапра╝ды ╝тварылася пяць гадо╝ таму назад пасля моцнага
землетрасення. Вучоныя зацЁкавЁлЁся рэшткамЁ старажытнай цывЁлЁзацыЁ, якая
пасля працяглага знаходжання ╝ зямлЁ адкрылася на дне. Але яны зараз зусЁм
не памагалЁ кЁношнЁкам рабЁць гЁстарычны фЁльм. Яны працавалЁ на сябе.
Няда╝на бы╝ вынайдзены спосаб здымаць адбЁткЁ таго, што некалЁ да╝но бачылЁ
прадметы мёртвай прыроды. Вось, выкарысто╝ваючы гэты спосаб, археолагЁ Ё
прымусЁлЁ загаварыць каменнЁ да╝няга паселЁшча. ХвалЁ з адбЁткамЁ Ё прыма╝
наш тэлепрыёмнЁк. АрхеолагЁ абяцалЁ паказаць нам пасля канЁкула╝ фЁльм.
А лЁсцЁкЁ?.. Яны не мелЁ да гэтага нЁякага дачынення. Хоць у свой час Ё
╝прыгожвалЁ парталы мясцовых будынка╝. ╤ яны зусЁм не выпраменьвалЁ, як мы
думалЁ. Гермес пра гэта хутка здагада╝ся. Але на тое ён Ё ме╝ электронны
мозг, каб улЁчваць усе магчымыя варыянты...
Наста╝нЁк паставЁ╝ нам на экзамене стано╝чую адзнаку. Аднак не гэта
╝зрадавала нас. ВЁншуючы з пераходам у восьмы клас, ён раптам сказа╝:
- Мне дазволЁлЁ з вамЁ экскурсЁю на Месяц.
Гэта было цудо╝на Ё нечакана. Але нават Сашка ╝ той раз не закрыча╝
"ура". ТолькЁ сказа╝:
- А Гермеса возьмем?
- А што, хЁба ён засумава╝ па прасторы? - усмЁхну╝ся наста╝нЁк.
А мне зда╝ся нейкЁ прытоены боль у гэтай ягонай усмешцы. ВЁдаць, па
космасу сумуюць не толькЁ робаты.
Популярность: 41, Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GmT