---------------------------------------------------------------------
У.ШыцЁк. "У час не вярнулЁся", "Мастацкая лЁтаратура", МЁнск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 лЁпеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадрома╝ возьмуць старт вялЁзныя зоркалёты Ё
накЁруюцца да далёкЁх галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца ╝жо ╝ наступным стагоддзЁ, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы ╝жо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астралётчыка╝ у бясконцай прасторы. Аб Ёх прыгодах,
лёсе Ё знаходках расказваецца ╝ гэтым зборнЁку фантастычных апавядання╝.
На чырванаватую пустыню мора часу клалЁся до╝гЁя ценЁ блЁзкЁх гор.
ЗалацЁсты калматы клубок Сонца ╝жо вЁсе╝ над самым гарызонтам. ╤ без таго
густа-фЁялетавае неба пацямнела зусЁм. Яшчэ некалькЁ хвЁлЁн, Ё марсЁянская
ноч, амаль такая ж рапто╝ная, як зямная ╝ тропЁках, агорне ╝сё навокал.
- Дзе мог дзецца Барыс? - уголас падума╝ Янка, нездаволена пазЁраючы ╝
акно.
Янка бы╝ адзЁн, Ё яму нЁхто не адказа╝. Тады ён запалЁ╝ агнЁ маяка, якЁ
╝звыша╝ся на добрую сотню метра╝ над дахам Ёх выпрабавальнай станцыЁ. ╤
адразу, быццам у адказ, злева замЁгцелЁ фары ╝сюдыхода.
Янка прыгледзе╝ся. Барыс марзянкай пыта╝ся: "Ты на базе?"
УсмЁхну╝шыся, Янка гэтак жа, памЁгваючы святлом маяка, ЁранЁчна
адказа╝:
- Рацыя сапсавалася?
У дынамЁку радыёсувязЁ пачу╝ся ╝здых, сапенне, потым прахрыпела:
- ЗусЁм забы╝ся.
Пачу╝шы голас Барыса, Янка занепакоЁ╝ся:
- Ты чаго?
- Глупства. Прыеду - раскажу.
Янка ╝смЁхну╝ся, буркну╝: "ТаямнЁцы марсЁянскага двара" Ё пайшо╝ да
канапы крыху расчараваны. НЁчога не здарылася, ды не можа здарыцца ╝ гэтым
прывычным, як на ЗямлЁ, становЁшчы. Зручная мэбля, утульны пакой. Нават
радыё Ё тое, як звычайна ╝ гэты час там, дома, перадае апошнЁя паведамленнЁ.
Усё звычайна, усё Ёдзе сваЁм парадкам, быццам ты Ё не пакЁда╝ ЗямлЁ.
Але вось голас дыктара ста╝ больш звонкЁ, усхваляваны. Ён загавары╝ пра
падрыхто╝ку галактычнай экспедыцыЁ, Ё Янка раптам успомнЁ╝: "Наступныя мы".
╤ ╝жо ЁншымЁ вачыма, з халоднай цЁка╝насцю паглядзе╝ навокал сябе. А ╝ сэрца
папа╝зла нездаволенасць.
Яны з Барысам былЁ асно╝нымЁ кандыдатамЁ ╝ наступную галактычную
экспедыцыю. Гэты Ёх палёт на Марс бы╝ апошняй трэнЁро╝кай. ╤м давалЁ
магчымасць пажыць у незямных умовах Ё тым самым пэ╝ным чынам падрыхтавацца
да таго нечаканага, што можа сустрэцца на далёкЁх Ё чужых планетах. Задума
была правЁльная, супраць яе Янка не пярэчы╝. Але вынЁкЁ... Ён чака╝
большага. ХЁба гэта падрыхто╝ка, калЁ яны тут акружаны прывычнымЁ рэчамЁ Ё,
нават выходзячы за парог станцыЁ, больш адчуваюць сябе дзе-небудзь у ГобЁ,
чым на Марсе? АдзЁнае, што напамЁнае пра космас, - касцюм, аднак Ё ён такЁ
лёгкЁ, што яго амаль не за╝важаеш...
Знадворку пачулася гудзенне, затрымцелЁ сцены. Вярта╝ся Барыс. Янка
пайшо╝ сустракаць таварыша.
- Насланнё нейкае, - сказа╝ Барыс, вылазячы з кабЁны.
- Што такое?
- Мне здалося, - Барыс крыху суме╝ся, але дакончы╝, - быццам ты
напа╝засыпаны пяском. ТолькЁ шлем тырчыць.
Янка здзЁвЁ╝ся, ма╝ля╝, чаго толькЁ не прыдумае чалавек, потым
нахмуры╝ся:
- Трэба было паглядзець.
- Дык ты азва╝ся, а тым часам Ё сцямнела.
- Тады за╝тра, - вырашы╝ Янка.
На тым Ё пагадзЁлЁся, а ранЁцай, калЁ прачнулЁся, над пустыняй бушава╝
ураган. Чырванаватыя смерчы, звЁваючыся на тонкЁх нагах, быццам крывавыя
зданЁ, пятлялЁ вакол станцыЁ.
- Ат, учора мне здалося, нЁчога не было, - махну╝ рукой Барыс. - Пайду
лепш падрамантую ╝сюдыход.
Па закрытым праходзе ён пайшо╝ у гараж. Пабы╝шы там нейкЁ час, Барыс
прыбег да ЯнкЁ ╝схваляваны. АдчынЁ╝шы дзверы, крыкну╝:
- Прапа╝ ГанЁмед!
- Пра╝да?
- Усё абшука╝, - ён апусцЁ╝ся на падлогу, ашаломлены прапажай.
- Значыць, учора бы╝ ГанЁмед. Сапсава╝ся Ё ╝па╝.
- Вось як бывае. А куды ты яго пасыла╝? - узня╝ галаву Барыс.
- Учора - нЁкуды. Ён павЁнен быць на месцы, - адказа╝ Янка.
- Значыць, уцёк.
- Ну, ведаеш! - абуры╝ся Янка. - Гэта не во╝к.
- Але ты яго не пасыла╝, не? ╤ я таксама. Дык што тады?
- Гм... - Янка адкЁну╝ гермашлем Ё пачуха╝ патылЁцу.
У по╝дзень пясчаны буран сцЁх. Касмана╝ты апранулЁся Ё выйшлЁ з
памяшкання. На па╝днёвы ╝сход ад станцыЁ, як хапала вока, грэбнямЁ хваль
застылага мора цягнулЁся барханы. Было цЁха-цЁха, Ё ад гэтага пара╝нанне з
морам рабЁлася больш перакана╝чым. Сонца свяцЁла на ╝сю сваю марсЁянскую
сЁлу.
- Дзе табе здалося? - спыта╝ Янка.
Яны не ╝зялЁ ╝сюдыход, бо дарога была блЁзкая. А хадзЁць пехатой тут
было нават больш прыемна, чым на роднай планеце, - чалавек на Марсе важыць
амаль у два з паловай разы менш. Пераскакваючы з грэбеня на грэбень,
слЁзгаючыся на сыпучым пяску, касмана╝ты ╝рэшце дайшлЁ да перадгор'я.
- Недзе тут, - сказа╝ Барыс. ЗрабЁ╝шы яшчэ некалькЁ крока╝, упэ╝нена
па╝тары╝: - Тут, - Ё для пэ╝насцЁ ачарцЁ╝ рукой у паветры круг.
Але цЁ ён памылЁ╝ся, цЁ ╝сё засыпа╝ няда╝нЁ шалёны вецер, бо знайсцЁ
нЁчога не ╝далося.
Янка крыкну╝ у шлемафон:
- ГанЁмед! ГанЁмед!
Ён зрабЁ╝ гэта хутчэй для ачысткЁ сумлення Ё нават павярну╝ся, каб ЁсцЁ
назад. ╤ раптам у навушнЁках нешта запЁшчала Ё праз трэск разрада╝ данеслЁся
до╝гачаканыя словы:
- Р-10, названы ГанЁмедам, вяртаецца на базу. Р-10, названы
ГанЁмедам...
Пачу╝шы робата, людзЁ засмяялЁся. Непакой адразу знЁк, уступЁ╝шы месца
весялосцЁ, для якой, дарэчы, былЁ падставы. Нехта з канструктара╝, жадаючы
падкрэслЁць дасцЁпнасць свайго тварэння, увё╝ у яго праграму гэтае "названы
ГанЁмедам", Ё робат толькЁ так за╝сёды зая╝ля╝ аб сабе. ╤ Янка Ё Барыс чулЁ
гэта неаднойчы, але нЁколЁ яшчэ не адчувалЁ такога задавальнення.
Хутка паказа╝ся Ё сам ГанЁмед. Ён Ёшо╝ паважны, падобны на чалавека,
перакананага ╝ сваёй высокай годнасцЁ, задзЁраючы механЁчныя ногЁ, якЁя
грузлЁ ╝ пяску Ё пакЁдалЁ на Ём глыбокЁя сляды.
У ЁнфармацыЁ, якую прынёс робат, не было нЁчога Ёстотнага. "Бачы╝ гару,
заходзЁ╝ у грот, адчу╝ электраразрады". Не змог ён растлумачыць Ё таго, па
чыёй камандзе выйша╝ з базы.
- ВЁдаць, няда╝на выбра╝ся з пяску. Пакуль ляжа╝, нешта ╝ схеме
разладзЁлася, - вырашы╝ Барыс.
Гэта было падобна на пра╝ду, Ё Янка з Ём згадзЁ╝ся.
Надышла ноч. ЦЁхая, марозная. Пакрытая Ёнеем пустыня халодна
паблЁсквала пад зменным святлом Фобаса Ё Дэймаса, якЁя нЁбы наперагонкЁ
спяшалЁся па ярказорным небе.
Заварожаныя незвычайным хараством, касмана╝ты не маглЁ адысцЁ ад акна,
хаця стрэлкЁ гадзЁннЁка ╝жо да╝но прамЁнулЁ лЁчбу дванаццаць. Раптам
ГанЁмед, якЁ знаходзЁ╝ся ╝ гаражы разам з ЁншымЁ робатамЁ, вымавЁ╝: "Р-10,
названы ГанЁмедам, бачы╝ у пустынЁ скафандр чалавека".
Фразу прыняла сЁстэма ╝нутранай сувязЁ Ё перадала ╝ дынамЁк, што бы╝
устано╝лены ╝ салоне.
- Ты што-небудзь зразуме╝? - павярну╝ся Янка да таварыша.
- Н-не, - разгублена адказа╝ той. - МусЁць, робат зусЁм сапсава╝ся.
Гэй, ГанЁмед, зайдзЁ да нас.
Праз хвЁлЁну робат увайшо╝ у салон.
- Дзе ты бачы╝ скафандр? - зада╝ яму Барыс пытанне Ё напружана сачы╝,
як у шкляных вачах-лЁнзах успыхваюць рознакаляровыя ЁскаркЁ.
ГанЁмед патупа╝, як чымсьцЁ збянтэжаны чалавек, Ё слова ╝ слова
па╝тары╝ тое, што гавары╝ раней.
- Трэба праверыць яго. - Барыс накЁрава╝ся да робата.
- Пачакай, - спынЁ╝ яго Янка. - ГанЁмед, дзе ты бачы╝ скафандр? -
зрабЁ╝ ён нацЁск на слове "дзе".
ГанЁмед паблЁска╝ вачыма-лЁнзамЁ Ё сказа╝ каардынаты:
- Па╝днёвы ╝сход, трыццаць секунд ад кантрольнага мерыдыяна.
- Там, - шапну╝ Барыс, адступаючы назад Ё пераводзячы разгублены позЁрк
то на Янку, то на робата.
- Не глядзЁ на мяне так, я Ё сам нЁчога не разумею, - развё╝ рукамЁ
Янка.
- Р-10 не разумее таксама, - праграма робата, здольная да аналЁзу таго,
што адбываецца навокал, спрацавала. МеханЁчны голас прагуча╝ прыглушана Ё,
як здалося, больш ра╝надушна, чым за╝сёды, нЁбы робат нешта веда╝ Ё не хаце╝
сказаць.
Янка падышо╝ да ГанЁмеда, адключы╝ яго ад знешняга асяроддзя Ё выклЁка╝
робата╝-рамонтнЁка╝. Яны праверылЁ ╝сю схему, але нЁякЁх адхЁлення╝ ад нормы
не знайшлЁ.
- Вы абодва бачылЁ нешта адно Ё тое, што палЁчылЁ за скафандр. Але
гэта, напэ╝на, было нешта Ёншае, - сказа╝ Янка, выслуха╝шы даклад
раманцёра╝. - Трэба пашукаць.
- АдзЁн дзень ужо страцЁлЁ.
- ВыкраЁм яшчэ некалькЁ гадзЁн.
- Дык ноч, - не здава╝ся Барыс.
- ГанЁмед арыентуецца ╝ цемры, - рашуча сказа╝ Янка Ё пача╝ збЁрацца.
Апрану╝шыся цяплей, касмана╝ты выйшлЁ са станцыЁ. Мароз нЁбы пабольша╝,
высмакта╝шы апошнюю вЁльгаць з Ё без таго сухога Ё пустога паветра. ╤ней
ляжа╝ вакол, як снег, ногЁ ко╝залЁся. ╤ толькЁ ГанЁмед Ёшо╝ быццам па ро╝ным
Ё цвёрдым асфальце. ЛюдзЁ ледзь паспявалЁ за Ём.
Нарэшце робат спынЁ╝ся, пастая╝ крыху, да╝шы нагрузку свайму
электроннаму мозгу, Ё ╝ шлемафонах касмана╝та╝ прагучала: "Тут".
Дзве маленькЁя рыдлё╝кЁ, якЁя людзЁ спецыяльна захапЁлЁ з сабой,
угрызлЁся ╝ сыпучы пясок. Пад метровым пластом ляжа╝... шлем. Празрысты
наперадзе, металЁчны з патылЁцы Ё цеменЁ. Якраз такЁ, якЁя былЁ зараз на
галовах касмана╝та╝. Яны нават зЁрнулЁ адзЁн на аднаго, падума╝шы, цЁ не
забы╝ся сябар апрануць свой шлем. Але ╝сё было ╝ парадку. Янка ╝зя╝ знаходку
╝ рукЁ, пакруцЁ╝, аглядаючы з усЁх бако╝. Па ╝сЁм вЁдаць, гэта была Ёх рэч,
якую, аднак, яны нЁколЁ не гублялЁ.
На базу вярнулЁся мо╝чкЁ, думаючы кожны пра знаходку.
Нарэшце Барыс прапанава╝:
- ПаведамЁм на Зямлю.
- Пра што?
- Пра шлем.
- Ты ж не ведаеш, чый ён. А што, калЁ Ё там не ведаюць? На Марсе
экспедыцыЁ бываюць рэдка, асаблЁва ╝ гэтым раёне. Турысты таксама. На╝рад цЁ
нам што пэ╝нае адкажуць. Давай будзем шукаць гаспадара шлема.
У той жа дзень Барыс на ╝сюдыходзе адправЁ╝ся на двое сутак да
Па╝днёвага полюса. Адкла╝шы бягучыя справы, якЁх назбЁралася нямала, Янка
засе╝ у бЁблЁятэцы. Яна была не такая багатая, як на дальнЁх касмЁчных
караблях, але ╝сё-такЁ ╝ ёй можна было знайсцЁ даволЁ по╝ныя звесткЁ пра
планеты Сонечнай сЁстэмы Ё экспедыцыЁ да Ёх. Шлем бы╝ новай, магчыма,
апошняй мадэлЁ. Таму ╝ глыбЁню гадо╝ Янка вырашы╝ не забЁрацца, а
абмежава╝ся апошняй палавЁнай веку.
НЁчога, што хоць якЁм-небудзь чынам намякала б на паходжанне Ёхняй
знаходкЁ, ён, аднак, не знайшо╝. У апошнЁя гады Марс наведва╝ся вельмЁ мала,
Ё пра згубленыя тут рэчы не магло быць Ё гутаркЁ. Да таго ж за гэты час у
раёне, дзе знаходзЁлЁся касмана╝ты, не ступала нага нЁводнага другога
чалавека.
Але шлем Ёснава╝. ╤ калЁ яго не згубЁлЁ людзЁ, то... Янка ╝смЁхну╝ся.
Так можна дадумацца чорт ведае да чаго. Каб крыху развеяцца, ён вырашы╝
прагуляцца Ё захапЁ╝ з сабой ГанЁмеда. Хоць Ё робат, а ╝сё ж спадарожнЁк, з
якЁм можна, занудзЁ╝шыся, перакЁнуцца словам.
Мясцовасць паступова павышалася. ╤ калЁ Янка, адпачываючы, азЁрну╝ся,
будынак станцыЁ бы╝ далёка ╝нЁзе. Белы, абнесены лёгкай металЁчнай агарожай,
ён выгляда╝ як казачны. Як успамЁн аб нязбы╝най мары дзяцЁнства. Янку
зрабЁлася нават сумна.
ГанЁмед, якому былЁ недаступныя эмоцыЁ чалавека, заварушы╝ся першы.
Янка з цЁкавасцю зЁрну╝ на свайго механЁчнага памочнЁка. Яго за╝сёды
цЁкавЁла рэакцыя дакладнага матэматычнага мозгу на тое, што захапляла
чалавека. Робат не ╝бачы╝ хараства. Ён зрабЁ╝ крок Ё спакойна сказа╝:
- Бачу сляды.
Янка ╝здрыгну╝, паднёс да вачэй бЁнокль. Справа ад станцыЁ, прыкладна
на па╝дарозе да першых адрога╝, вЁ╝ся ланцужок чорных кропак. Яны ЁшлЁ
аднекуль з-за бархана, апЁсвалЁ пятлю Ё хавалЁся ╝ скалах. Сляды былЁ
свежыя, бо ╝раган бушава╝ яшчэ за╝чора. Робаты Ёх пакЁнуць не маглЁ. Пасля
выпадку з ГанЁмедам гараж замыкалЁ. Аднак Янка запыта╝ у Барыса па радыё, цЁ
не блука╝ той сам вакол базы.
- Я не вылазЁ╝ з машыны, - паведамЁ╝ Барыс Ё ╝ сваю чаргу пацЁкавЁ╝ся:
- А што?
- Бачу сляды нечых ног, - растлумачы╝ Янка.
- Мне вяртацца?
- Ага, - сказа╝ Янка Ё дакрану╝ся да ГанЁмеда, як да жывой Ёстоты: -
Хадзем.
Ля ямак, якЁя аказалЁся слядамЁ робата такога ж класа, што Ё ГанЁмед,
спынЁлЁся.
- Р-10 трэба вярнуць, - зрабЁ╝ вывад ГанЁмед, нецярплЁва пераступаючы з
нагЁ на нагу.
- Адну хвЁлЁнку, - як чалавеку, сказа╝ Янка Ё выклЁка╝ станцыю.
А╝таматычнае рэле ╝ключыла тэлесувязь. На маленькЁм паходным экране ╝знЁк
выгляд гаража знутры. Усе робаты былЁ на месцы. Для пэ╝насцЁ ён пералЁчы╝ Ёх
два разы. ПамылкЁ не было. Янка нахмуры╝ся Ё сказа╝: - Будзем шукаць.
Чалавек Ё робат пайшлЁ па следзе.
Янка ма╝ча╝, ашаломлены новай загадкай. Пра╝ду кажучы, ён не прыма╝ яе
╝сур'ёз. Здавалася, што ╝ наступнае Ёмгненне гэтае насланнё знЁкне Ё ╝сё
акажацца мЁражом, галюцынацыяй. Але мЁналЁ хвЁлЁны, Ё разам з ЁмЁ цяклЁ
ямкЁ-сляды, пакЁнутыя адным з робата╝, якога, аднак, нЁхто не выпуска╝ на
волю.
ГанЁмед, наадварот, выгляда╝ надзвычай дзейным, нават заклапочаным. Ён
часта нахЁля╝ся долу, маца╝ глебу Ё каменнЁ, чэрпаючы для сябе Ёнфармацыю, Ё
яго мармытанне ╝весь час чулася ╝ Янкавым шлемафоне.
- Што там у цябе, стары? - нарэшце спыта╝ Янка.
- Р-10 прайшо╝ тут тры гадзЁны назад. Хуткасць чатыры кЁламетры ╝
гадзЁну.
Янка ╝жо да╝но пераста╝ здзЁ╝ляцца са здольнасцей ГанЁмеда за╝важаць Ё
аналЁзаваць факты. Але зараз скептычна, нават з нейкЁм зларадствам, падума╝:
"Хоць раз ты памылЁ╝ся, механЁчная душа!"
ГанЁмед не памылЁ╝ся. КалЁ Сонца пачало ╝жо хавацца за дальнЁмЁ
вяршынямЁ горнага хрыбта, на адной з тэрас на барвовым фоне вячэрняга неба
Янка за╝важы╝ цёмную постаць. Гэта мог быць толькЁ... робат. Янка паморга╝
вачыма. ПрывЁд не прапа╝. Ён Ёснава╝ наяве, дакладная копЁя ГанЁмеда.
- Барыс, Барыс! - асЁплым голасам загавары╝ Янка. - Я, здаецца,
вар'яцею.
- К начы буду, чакай мяне. Магчыма, гэта небяспечна.
- НебяспекЁ не бачу, - умяша╝ся ╝ размову людзей ГанЁмед, - Чуеш? -
нервова засмяя╝ся Янка. - Вяртайся. А цяпер бывай, хачу паглядзець, пакуль
не сцямнела.
ЗблЁзку робат бы╝ падобны на ГанЁмеда яшчэ больш. Янка аж раззлава╝ся.
Ён вырашы╝, што гэта Ём нехта на╝мысля нарыхтава╝ розных загадак, каб
праверыць, цЁ здольны яны арыентавацца Ё раскрываць таямнЁцы. Ён падышо╝ да
робата Ё загада╝:
- ╤дзЁ за мной!
Робат уздрыгва╝, у яго тэлевачах успыхвалЁ агеньчыкЁ. Ён бы╝ дзейны,
Янка гэта бачы╝, але заста╝ся глухЁ да сЁгналу чалавека. Адно з двух: або
што-небудзь сапсавалася ╝ Ём, або ён не разуме╝.
- Правер, ГанЁмед! - Янка адышо╝ убок.
ГанЁмед зрабЁ╝ крок да свайго сабрата. Чужынец, быццам баронячыся,
выставЁ╝ уперад рукЁ. ГанЁмед, наткну╝шыся на перашкоду, спынЁ╝ся.
Тым часам усё навокал залЁла ноч, цёмная Ё густая, непадуладная нават
яркЁм зоркам. За тры крокЁ не было нЁчога вЁдаць. А чужы робат па-ранейшаму
не дазваля╝ падысцЁ да сябе. Янка не веда╝, што рабЁць.
- Не пЁльнаваць жа яго да свЁтання, - сказа╝ Барыс, даведа╝шыся аб
гэтым. - Паста╝це вешку з пеленгатарам Ё ЁдзЁце дадому.
- Разыгрываюць нас, - усмЁхну╝ся Барыс, калЁ яны сустрэлЁся з Янкам на
станцыЁ.
- ВельмЁ ж ужо недарэчна, - задумлЁва за╝важы╝ Янка.
Пакры╝джаныя касмана╝ты паслалЁ на Зямлю тэлеграму. Адказ атрымалЁ пад
ранЁцу. Зямля Ёх не разумела Ё пыталася, цЁ здаровыя яны.
- Што скажаш? - узрушаны Янка спынЁ╝ся перад Барысам.
- Можа, паслаць гэтага нахабнага робата да яго творца╝ Ё заняцца
справамЁ? Нам не так многа засталося быць тут.
- Бадай, правЁльна, - згадзЁ╝ся Янка, - цЁкава толькЁ, адкуль ён
узя╝ся?
- ПрывядзЁ сюды, тады даведаешся, - перасмыкну╝ плячыма Барыс.
СЁгналы пеленгатара раз-пораз адбЁвалЁ такты ╝ дынамЁку. Янка
апрану╝ся, паклЁка╝ ГанЁмеда Ё, ужо выходзячы, зЁрну╝ на стрэлкЁ
каардынатара. Яны паказвалЁ, што вешка знаходзЁцца ╝жо ╝ другЁм месцы.
- З нагамЁ яна, цЁ што? - здзЁвЁ╝ся Янка.
На тэрасе не было нЁ робата, нЁ вешкЁ.
- Дзе яны? - Янка бездапаможна агледзе╝ся.
- Сляды вядуць у горы, - падказа╝ ГанЁмед, па нейкЁх аднаму яму вядомых
знаках вызначы╝шы напрамак, у якЁм знЁк чужы робат.
- ПайшлЁ на╝здагон, - сказа╝ Янка.
- Я з табой, - паведамЁ╝ яму па рацыЁ Барыс.
МЁналЁ гадзЁны, ГанЁмед усё вё╝ Ё вё╝ людзей. Нарэшце яны трапЁлЁ ╝
скалЁсты гушчар, падобны на мЁфЁчны лабЁрынт, з якога чалавеку нЁколЁ не
выбрацца. КалЁ людзЁ стамЁлЁся, ГанЁмед, нЁбы здагада╝шыся пра Ёх пакуты,
нырну╝ пад каменную арку Ё выйша╝ у вузкую далЁну. Справа яна цягнулася
некуды ╝далячынь, прамая, як вектар. А злева выхад з яе закрывала невысокая,
вастраверхая гара. ГанЁмед павярну╝ улева, зрабЁ╝ некалькЁ крока╝ Ё
спынЁ╝ся, задра╝шы круглую пластыкавую галаву. ЛюдзЁ таксама задралЁ галовы.
Вяршыня гары нагадвала спелую сасновую шышку, з якой вось-вось
пасыплецца янтарнае насенне...
- Барыс! - Янка хапЁ╝ таварыша за плячо.
Каменныя пялёсткЁ шышкЁ варухнулЁся, Ё з-пад Ёх на самым версе блЁснула
шкло.
- Акуляр фотаапарата?! - Янка мацней сцЁсну╝ плячо Барыса.
Акуляр з хвЁлЁну паглядзе╝ на Ёх Ё зно╝ схава╝ся.
- Нас за╝важылЁ, - голас Барыса дрыжа╝ ад хвалявання, - чуеш,
за╝важылЁ!
- Хто?
- ╤ ты яшчэ пытаешся? Тут, напэ╝на, хаваюцца прышэльцы з чужога свету.
- Навошта Ём хавацца? - не згаджа╝ся Янка з таварышам.
- Гэта ж вельмЁ проста. Яны не ведаюць нашых намера╝.
- ╤менна проста. Гэта мне Ё не падабаецца. - Янка падума╝ крыху Ё
пакрочы╝ па вузкЁм праходзе, якЁ вЁ╝ся памЁж базальтавых нагрувашчвання╝.
Але не паспе╝ ён прайсцЁ Ё дзесяцЁ метра╝, як пачу╝ся гул аднекуль з
глыбЁнЁ планеты. Янка на Ёмгненне замёр, прыслухо╝ваючыся, потым упарта
матну╝ галавой Ё пакрочы╝ далей. Гул узмацнЁ╝ся. Ад яго дрыжалЁ навакольныя
горы.
- ВярнЁся! - крыкну╝ Барыс.
Янка не паспе╝ адказаць, як ГанЁмед перагарадзЁ╝ яму дарогу.
- Чалавеку нельга, - без эмоцый прамовЁ╝ ён.
Ад нечаканасцЁ Янка адступЁ╝. Гул паменша╝.
- ГанЁмед, - загада╝ Барыс, - ЁдзЁ зрабЁ здымкЁ.
Ахо╝ныя ╝стано╝кЁ, якЁя пагрозлЁва рэагазалЁ на з'я╝ленне ╝ полЁ Ёх
дзейнасцЁ чалавека, робата прапусцЁлЁ бесперашкодна.
ГанЁмед вярну╝ся праз гадзЁну. Касмана╝ты тут жа праявЁлЁ плёнку Ё
сярод скал, у зацененым кутку, пачалЁ праглядаць яе.
ГанЁмед папрацава╝ добрасумленна, але гэта была добрасумленнасць
машыны, а не чалавека. Ён фатаграфава╝ усё, што бачы╝, Ё таму вылучыць з
важнага неЁстотнае было цяжка. Каменны хаос раптам змянЁ╝ся прасторнай
залай. Не паспелЁ людзЁ яе разгледзець, як на экране з'явЁлЁся дзверы. Потым
экран пасвятле╝, Ё абрысы ╝жо знаёмай залы адлюстравалЁся на ╝сю яго шырыню.
На гэты раз ГанЁмед сарыентава╝ся добра. Адлюстраванне пачало расцЁ, Ё
касмана╝ты ╝бачылЁ, што перад ЁмЁ пульт.
- А можа, у яго Ёншае прызначэнне? - засумнява╝ся Янка.
- Шкала, цыферблаты, Ёндыкатары. Яны паблЁскваюць агеньчыкамЁ. Ясна -
гэта пульт. Можа, тут сабраны ╝се каналы, па якЁх нехта кЁруе дзейнасцю?..
- Чыёй? - спыта╝ насмешлЁва Янка.
- Хаця б тых, хто цябе спынЁ╝, - адпарырава╝ Барыс. - Аднак кепЁкЁ
╝бок. Мы яшчэ не прагледзелЁ ╝сё.
Праектар быццам бы толькЁ Ё чака╝ гэтых сло╝. У наступную хвЁлЁну
касмана╝ты ╝бачылЁ ╝жо знаёмага робата, а побач - зусЁм такога ж, толькЁ без
галавы. Вакол яго завЁхалася мноства членЁстых механЁчных рук.
- Майстэрня, - не хава╝ захаплення Барыс, - вось ён, чужы розум!
Янка не адказа╝. Ён стая╝ задумлЁвы, засяроджаны, быццам хаце╝ нешта
зрабЁць.
- Я пайду, - нарэшце цЁха сказа╝ ён. Перш чым Барыс паспе╝ адказаць,
яго Ё след прасты╝.
Раптам магутны гул, усё нарастаючы, вырва╝ся з нетра╝, скалану╝ горы.
╤мгненныя штуршкЁ, як штормавыя хвалЁ, накочвалЁся адзЁн на другЁ. Спалоханы
Барыс паклЁка╝:
- Янка! Янка!
Прайшла хвЁлЁна, якая здалася Барысу вечнасцю. ╤ калЁ пачалЁ рушыцца
горы, з-за скалы, нешта трымаючы ╝ руцэ, выбег Янка. СхапЁ╝шы сябра, ён
памча╝ся прэч ад гэтага страшнага месца. Янка пасгте╝ яшчэ за╝важыць, як
услед Ём зно╝ прыадкрылася аптычнае вока. А потым у паветра ╝знялася шэрая
сцяна кранутых з гнёзда╝ камення╝. Янка Ё Барыс упалЁ. ХвЁлЁны праз дзве ╝сё
было скончана. Там, дзе толькЁ што стаяла вежа, ляжала куча абломка╝.
- Эх, ты! - толькЁ Ё сказа╝ Барыс Янку, калЁ яны вярнулЁся дадому.
- Што я?
- З чужой цывЁлЁзацыяй сустрэлЁся, а ты... Цяпер усё загЁнула.
- Тое-сёе захавалася.
- КарысцЁ ад яго. - Барыс не мог супакоЁцца. - Разумееш, якая цЁкавая
цывЁлЁзацыя. Яны прыслалЁ сюды сваЁх робата╝, машыны. ╤ тыя вывучалЁ Марс.
- А чым ты растлумачыш, што Ёх робаты былЁ падобныя на ГанЁмеда?
- ПомнЁш, ГанЁмед знЁка╝? Яны яго схапЁлЁ, вывучылЁ будову Ё зрабЁлЁ
некалькЁ такЁх самых робата╝.
- Чаму ж ГанЁмед нЁчога не паведамЁ╝ аб гэтым?
- О, яны асцярожныя. Ведаючы яго будову, разрадзЁлЁ пэ╝ны сектар
электроннай памяцЁ. - Барыс крыху супакоЁ╝ся, падбадзёраны ╝ласнай Ёдэяй. -
Што, скажаш неверагодна?
- Верагодна, Ё нават вельмЁ.
- Тады радыруй на Зямлю. - Убачы╝шы, што Янка не варушыцца, ускрыкну╝:
- Не марудзь, а то я сам.
- Барыс, пачакай хвЁлЁну, - папрасЁ╝ Янка Ё паклЁка╝: - ГанЁмед! -
Цяжка тупаючы, нЁбы стомлены ад няда╝нЁх падзей, ГанЁмед увайшо╝ у пакой. -
Дай мне тую рэч, што я захапЁ╝ з сабой.
- КалЁ ласка, - ГанЁмед працягну╝ руку, на далонЁ якой ляжа╝ чорны
цылЁндрык.
Янка ╝зя╝ яго, пакруцЁ╝ перад вачыма Ё, здзЁ╝лены, нЁбы ╝першыню бачы╝,
запыта╝:
- Гэта тое?
- Тое, - у тон адказа╝ робат.
- ЗЁрнЁ, Барыс.
Барыс гляну╝ на цылЁндрык, потым схапЁ╝ нож Ё распаро╝ металЁчную
абгортку. На падлогу пасыпалЁся крышталЁкЁ.
- Трыёды... - сказа╝ ён.
- Так, трыёды, якЁмЁ карысталЁся людзЁ гадо╝ сто назад, - пацвердзЁ╝
Янка. - НЁчога не разумею.
- Можа, усё-такЁ запросЁм касмЁчны цэнтр? - напомнЁ╝ Барыс.
- Давай спачатку разбяромся самЁ, - прапанава╝ Янка. - ГанЁмед, прынясЁ
даныя структурнага аналЁзу пластыка знойдзенага шлема.
- Ты пра нешта здагадваешся? - ажывЁ╝ся Барыс.
Янка не адказа╝. Ён уважлЁва ╝гляда╝ся ╝ лЁчбы, якЁя былЁ напЁсаны на
паперцы, прынесенай робатам.
- НЁчога не разумею, - па╝тары╝ Янка свае няда╝нЁя словы, - структура
недасканалая. Мы цяпер робЁм лепшы пластык. Не, тут нешта не тое. Альбо нас
водзяць за нос, альбо... Гэта, напэ╝на, зямнога паходжання. Радыруй, Барыс!
Адказ прыйшо╝ на гэты раз на дзЁва хутка Ё гэткЁ ж на дзЁва невыразны:
Зямля запатрабавала падрабязнасцЁ.
Янка закадзЁрава╝ тэкст Ё ╝ставЁ╝ паведамленне ╝ перадатчык. НекалькЁ
хвЁлЁн у пакоЁ было чуваць папЁскванне рацыЁ. КалЁ яно скончылася, Барыс
сказа╝:
- ПайшлЁ спаць. Цяпер яны не так хутка разбяруцца.
Заснуць яны не паспелЁ. ХвЁлЁн праз трыццаць прыёмнЁк прыня╝ сЁгнал, Ё
на стол папа╝зла папяровая стужка. Янка ледзь дачака╝ся канца перадачы.
СхапЁ╝шы стужку, пабег да Барыса.
- Што? - усхапЁ╝ся той.
- Ты не памылЁ╝ся, - смяя╝ся Янка.
- ЦывЁлЁзацыя?
- Так, - Янка крыху памарудзЁ╝, любуючыся збянтэжаным тварам таварыша,
Ё нарэшце злЁтава╝ся: - Зямная. Сэнс ты ╝гада╝. Сто трыццаць гадо╝ таму
назад, калЁ людзЁ яшчэ толькЁ марылЁ пра свае падарожжы да зорак, да Альфы
Цэнта╝ра была адпра╝лена а╝таматычная станцыя. Яна была абсталявана так, што
магла ╝ступЁць у кантакт з магчымай цывЁлЁзацыяй на адной з планет гэтай
зоркЁ, сабраць неабходныя звесткЁ Ё вярнуцца на Зямлю. Але сувязь са
станцыяй абарвалася не╝забаве пасля яе старту. Прычына была невядомая аж да
гэтага часу. Пакуль мы з табой выпадкова не набрылЁ на яе. ВЁдаць, нешта
пашкодзЁла станцыю, Ё яна замест Цэнта╝ра трапЁла на Марс.
- Цьфу ты... - Барыс адчува╝ сябе пакры╝джаным.
- Не бядуй, дружа, - засмяя╝ся Янка, - недзе нас з табой яшчэ чакае
незнаёмая цывЁлЁзацыя...
Популярность: 47, Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GmT